Artificial Intelligence schrijft teksten, maakt video’s en neemt steeds vaker taken over die ooit typisch menselijk leken. Zitten we straks allemaal werkeloos in het park, zoals techondernemer Alexander Klöpping onlangs beweerde?
We vragen het Stefan Leijnen, want hij kan het weten, als lector Artificial Intelligence aan Hogeschool Utrecht.
- Zie ook onze serie: de impact van AI, bij de opleidingen Verpleegkunde, Rechten en Journalistiek
Aanleiding voor dit gesprek was die schokkende voorspelling van Alexander Klöpping in de talkshow van Jinek. Hoe realistisch is zijn scenario?
‘Het lastige is dat zelfs onder experts de meningen uiteenlopen. Ik denk dat Klöpping chargeert. Het stuk waar hij zich op baseert, is een soort gedachteoefening, schuurt dichter tegen sciencefiction aan dan tegen wetenschap. Sommige experts zeggen: AI is hype, het werkt lang niet zo goed als we nu denken. Andere experts voorspellen juist dat AI ál ons werk gaat overnemen. De waarheid ligt waarschijnlijk ergens in het midden. Wat je wel met zekerheid kunt zeggen, is dat AI nu al veel verandert.’
Wat kunnen we concreet verwachten op de arbeidsmarkt?
‘Er zijn studies die uitwijzen dat 10 procent van de banen zal verdwijnen door AI, en dat 60 tot 70 procent van de banen zal veranderen. Dat laatste is misschien nog wel interessanter. Het betekent namelijk dat de manier waarop we werken ingrijpend gaat veranderen. Dat gaat niet alleen maar om een tooltje gebruiken, maar echt om een herinrichting van werkprocessen. Daar zullen mensen en organisaties zich aan aan moeten aanpassen.’
In welke sectoren verwacht je de grootste veranderingen?
‘Daar waar veel data aanwezig zijn. En waar processen al sterk gestandaardiseerd zijn. Denk aan banken, overheidsdiensten en bijvoorbeeld ziekenhuizen. Ook de mediasector, met veel digitale data, ondergaat al enorme veranderingen. We kunnen allemaal zien in welk tempo AI beter wordt in het maken van beelden, teksten en video’s. Maar een goede journalist stelt scherpe vragen, ontdekt nieuwe verbanden en onthult. Daar kan AI momenteel niet aan tippen.’
Nieuwe rol voor de mensen
Worden studenten nog wel voorbereid op een arbeidsmarkt die straks compleet anders is?
‘Opleidingen duren vaak drie of vier jaar, en ontwikkelingen in AI gaan momenteel sneller. Dus nee, ik geloof niet dat het haalbaar is om perfect voorbereid te zijn op die ontwikkelingen. Niet als onderwijsinstelling, en niet als maatschappij. Om de Amerikaanse bioloog Edward O. Wilson te citeren: “The problem with humanity is that we have Paleolithic emotions, medieval institutions and godike technology.” Maar wat we vooral niét moeten doen, is de kop in het zand steken en doen alsof het wel voorbij waait. Je moet opleidingen wendbaar maken. Een arts hoeft geen AI-expert te worden, maar moet wel weten hoe AI in de zorg werkt, wat de beroepsspecifieke risico’s en kansen zijn. Hetzelfde geldt voor juristen, werktuigbouwkundigen, noem maar op.’
Hoe behoudt de mens zijn rol in deze samenleving?
‘De industriële revolutie ging over de mechanisering van lichamelijke arbeid. AI gaat over de mechanisering van mentale arbeid. Er blijven nog steeds mensen nodig. Er lopen ook nu nog steeds mensen in fabrieken rond om machines te bedienen.
De mechanisering van lichamelijke arbeid heeft enorme maatschappelijke en economische veranderingen teweeg gebracht, denk maar aan arbeidsrecht, sociale bewegingen en de ongelijke verdeling van welvaart aan het begin van de twintigste eeuw. AI zal ook grote veranderingen veroorzaken die we nu nog niet goed kunnen overzien.’
Zijn er opleidingen waarvan jij denkt: die hebben straks geen nut meer?
‘Dat kunnen die opleiding zelf goed inschatten, want ze staan in nauw contact met de beroepspraktijk en volgen die ontwikkelingen. Ik sta in contact met de AI-beroepspraktijk en zie dat AI-professionals voorlopig nodig zullen blijven. AI zal invloed hebben op heel veel banen, dus opleidingen die niet opletten en meebewegen lopen het risico om irrelevant te worden.’
Oplossingen voor een nieuwe maatschappij
Wat is jouw grootste zorg als we ons als samenleving níet voorbereiden op die veranderingen?
‘Dat door AI macht, kennis en welvaart nog verder concentreert. AI kan een grote bijdrage leveren aan oplossingen voor klimaatverandering, armoede, ziekten, honger – maar ik zie dat alleen gebeuren als we als samenleving ook keuzes maken om AI te democratiseren.’
Hoe kan AI klimaatverandering bestrijden?
‘Een voorbeeld is het bedrijf Cusp.AI. Die zetten AI in om nieuwe materialen te ontdekken die beter in staat zijn om CO₂ uit de lucht te halen.’
En armoede?
‘Mechanisering leidt tot hogere productiviteit en daarmee kan armoede worden bestreden. We komen op een punt waarop we voldoende produceren om iedereen te voeden, van onderdak te voorzien. De vraag wordt steeds meer: wat willen we als samenleving? En hoe verdelen we de opbrengsten van technologische vooruitgang?’
Is het basisinkomen een goed idee?
‘Nu naast lichamelijke ook mentale arbeid in toenemende mate wordt geautomatiseerd, is het zinnig na te denken over hoe we onze economie willen organiseren. Volgens Keynes leidt technologische innovatie tot meer productiviteit en kunnen we daardoor minder uren gaan werken. Ik zie dat persoonlijk momenteel niet om me heen gebeuren. Maar ook dat is feitelijk een politieke keuze.
In de extreme situatie die Klöpping schetst, zouden we op zeer korte termijn onze economie volledig anders moeten inrichten. Stel dat we allemaal werkloos zouden zijn, is dat een probleem of een zegen? Geeft werk ons niet ook betekenis en plaats in de wereld? Voor de duidelijkheid: ik verwacht niet dat het zo’n vaart zal lopen als Klöpping beweert, maar het lijkt me verstandig dat we dat soort vragen stellen.’
Hoe kunnen onderwijsinstellingen het beste omgaan met deze snelle veranderingen?
‘Door te monitoren wat er verandert in het werkveld en dat te vertalen naar het curriculum. Laat studenten kennismaken met AI, leer ze omgaan met nieuwe tools, en stimuleer kritisch nadenken over technologie. Kijk waar startups in jouw vakgebied mee bezig zijn. Perfect aanpassen lukt nooit, maar dat moet je er niet van weerhouden te veranderen.’
Wat zou je studenten, docenten en onderzoekers nog mee willen geven?
‘AI kan voelen als een crisis, zeker als het gaat over het verdwijnen van banen. Maar een crisis is ook een kans om opnieuw te kiezen, te herbezinnen. We staan voor moeilijke en interessante opgaven – niet alleen op het gebied van digitalisering. AI zet vragen weer op scherp die lang begraven lagen. Vragen als: Wat vinden we van werk, van werkloosheid, van automatisering? Hoe verdelen we welvaart? Wat is onze relatie met digitalisering? Waar willen we onze tijd en aandacht aan besteden?
Dus zoek de samenwerking op en experimenteer. Verandering is meestal vooral leuk als je zelf onderdeel bent van die verandering, niet als het je overkomt. Dus mijn tip: word deel van die beweging. Niet per se door méér AI te gebruiken — het kan ook betekenen dat je juist kritisch bent op digitalisering. Maar blijf niet aan de zijlijn staan.’
- Zie ook onze serie: de impact van AI, over AI en de opleidingen Verpleegkunde, Rechten, Journalistiek en Tolk Gebarentaal
- Plus meer AI-verhalen van Trajectum
Leijnen in het kort:
Stefan Leijnen is lector Artificial Intelligence aan Hogeschool Utrecht, waar onderzoek wordt gedaan naar de verantwoorde inzet van AI en machine learning technologie. Daarnaast is hij als Lead International werkzaam bij AI Coalition 4 NL, het publiek-private netwerk en investeringsprogramma voor het versterken en versnellen van AI in Nederland, en geeft hij les in zenmeditatie bij Zen.nl. Hij schreef zijn proefschrift over creativiteit en beperking van biologische en computationele systemen.
