Annette Klarenbeek is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein. Zij blogt, wisselend met collega Reint Jan Renes, op deze plek over haar specialisme: hoe praten mensen over thema’s die hen in het dagelijks leven bezig houden. Ditmaal: een tiny conversation.
Zorgrobot Alice is een kleine, tiny, sociale robot die ouderen kan helpen de dag te structureren. De robot is ontwikkeld in een wetenschappelijk onderzoeksproject naar robotica en zorg aan de Vrije Universiteit. Bedoeling is om met de robot in de toekomst te kunnen voldoen aan de vraag naar zorg voor eenzame en dementerende ouderen.
Ik ben Alice
In een documentaire over het project ‘Ik ben Alice’ zien we de robot in vijf ontmoetingen met alleenstaande vrouwen van boven de tachtig. Alice wordt een soort kleinkind voor de deelneemsters. Ze geeft persoonlijke reminders (‘heeft u uw pillen al ingenomen?’), maar stelt ook open vragen en geeft reacties die zowaar een tiny conversatie opleveren. Hieronder zien we twee gespreksfragmentjes met mevrouw Remkes en Alice:
Fragment 1 (Alice zit op de bank in de huiskamer van mevrouw Remkes)
Alice (A): De vorige keer was de lift stuk. Is de lift al gemaakt?
Mevrouw Remkes (V): Ja, die is zestien dagen buiten gebruik geweest, kon ik dus zestien dagen lang niet de straat op
A: Wat vervelend zeg
V: Ja, is heel vervelend (lacht naar Alice), (mompelt in zichzelf ‘grappig dit’)
A: Bent u al buiten geweest vandaag?
V: Vandaag nog niet
A: Zullen we even naar buiten gaan?
V: Ja, als je dat wil
lange pauze
A: Waar wilt u heen?
V: Ik weet niet, regent ’t eigenlijk buiten? Of is ’t droog? Heb jij natuurlijk niet gezien hè?
A: Volgens buienradar is ’t droog nu
Fragment 2 (mevrouw Remkes schrijft een kerstkaart aan Bart in Amsterdam)
A: Welke straat woont Bart?
V; Waar Bart woont? Bart woont op de Orteliustraat.
A: De postcode is 1057 BA
V: Dirk Anton
A: Niet Dirk maar Bernard
V: He? BA, is dat goed?
A: Ja
Beurtwisseling
Door open vragen te stellen en terug te komen op eerdere onderwerpen lokt Alice een gesprek uit. Ze helpt bij het vinden van een postcode, informeert naar of de lift al gemaakt is en vraagt om een wandelingetje buiten te maken. Opmerkelijk daarbij is dat de gesprekjes via beurten verlopen: op een vraag volgt een reactie waarop weer een vraag/reactie volgt. Zo is hier het beurtwisselingssysteem actief dat kenmerkend is voor interactie (Sacks, Schegloff & Jefferson, 1974).
De onderzoekers concluderen over hun project dat de ruimtelijke aanwezigheid van Alice, haar gezicht en stem voldoende zijn om haar te verpersoonlijken. Daar kunnen we op grond van de theorie van conversatiestudies aan toevoegen dat ook beurtwisseling de ervaring versterkt van conversatie met een sociale entiteit.
Het échte’gesprek
Mogelijk dat een robot het ‘echte’ gesprek met een mens van vlees en bloed niet kan vervangen, maar dat het wel iets van de ervaring van interactie kan geven. De vraag die hierbij opspeelt: hoe wenselijk vinden we het als samenleving om robots te gebruiken als vervanger van menselijke conversatie?
Het gesprek hierover moeten we liever vandaag dan morgen voeren, om te beslissen of dit type zorg een realistische optie is.
