Duizenden euro’s aan boetes betaalt Hogeschool Utrecht (HU) voor roken op het terrein. Officieel geldt er sinds 2020 een algeheel rookverbod, maar in de praktijk wordt er nog volop bij de ingangen gepaft. De Hogeschoolraad (HSR) pleit daarom voor een herziening van het rookbeleid.
De Hogeschoolraad (HSR) vindt dat het anders moet. Hun advies komt van een initiatiefgroep met rokers, niet-rokers en een ex-roker. Die laatste is HSR-lid Felix van Vugt. Volgens hem is het huidige beleid kansloos. ‘Het is funest. Eén peuk kan duizend liter water vervuilen en is een gigantische bron van microplastics. Vogels zien het aan voor voedsel. En studenten en medewerkers moeten nu door een haag van rokers de ingang in. Dat doet het imago van de HU ook geen goed.’
Ook meldt de HSR dat de HU ‘doorlopend’ boetes krijgt voor het overtreden van het rookverbod. Het college van bestuur herkent dat beeld niet. Wel heeft de HU sinds het rookverbod 4.200 euro aan boetes betaald.
Het advies van de raad aan het college van bestuur: geef rokers meer ruimte in plaats van minder. Denk aan speciale ‘gedoogplekken’ met vuilnisbakken die niet kapot te krijgen zijn, een afdakje tegen de regen en pijlen op de grond die de weg wijzen. Niet uit liefde voor de sigaret, maar om de overlast te beperken en de omgeving schoon te houden. De HSR wijst naar de Bin Your Butt-campagne van Universiteit Leiden, met grappige ‘peuken-bakken’. Ook het college van bestuur kijkt graag naar gedoogplekken.
Alleen: het plan is zo goed als kansloos.
‘Rookverbod heeft alleen effect zonder uitzonderingen’
Want de Nationale Voedsel en Waren Autoriteit, die toezicht houdt op het rookverbod, is onverbiddelijk. ‘Het rookverbod bij onderwijsinstellingen heeft alleen effect als er geen uitzonderingen zijn. Het is op grond van de wet niet mogelijk om ‘’gedoogplekken’’ aan te wijzen.’
Ook heeft de HSR samen met de gemeente Utrecht, HU en UU gekeken of er op gemeentegrond rookzones geïnstalleerd kunnen worden. Maar die stukjes grond liggen ver van de campus, aangezien de USP-grond bijna volledig van de Universiteit Utrecht is. En ook daarvoor geldt dat de NVWA het idee niks vindt. ‘Ook op plekken waar geen rookverbod geldt, is het aantrekkelijk maken van rookplekken onwenselijk. Het nodigt uit om te roken en normaliseert de gewoonte’, zegt de woordvoerder van de NVWA.
‘De bestaande regels staan het oplossen van het probleem in de weg’, zegt het cvb van de HU. ‘Iedereen weet dat roken een hardnekkige verslaving is, en dan helpt het niet als rookgedoogzones ver van je werk of studieplek liggen.’
Voor de NVWA maakt dat niks uit. ‘Roken is niet normaal. Niet in het zicht, en niet uit het zicht. Het faciliteren ervan past niet bij het streven naar een rookvrije generatie.’
HSR-lid Van Vugt zucht. ‘Ja maar zo verandert er niks. De wet is niet toegespitst op het hoger onderwijs, waar volwassenen rondlopen. Het is heel anders op middelbare scholen, waar je wil voorkomen dat jongeren beginnen met roken. En met name voor de natuur worden de ogen gesloten’
Moeten de rokers de boetes betalen?
Over hoeveel mensen gaat het? In Nederland rookt tussen de 13 en 19 procent van de hoger opgeleiden. Op de HU (41.622 mensen) betekent dat zo’n 5.618 rokers. Waarschijnlijk zelfs nog meer, want jongeren roken vaker dan gemiddeld.
Die groep zoekt nu zijn plek, maar de twee aangewezen rookzones worden nauwelijks gevonden. Bewustwordingscampagnes slaan niet aan. Handhaving? Nauwelijks effectief zegt de HSR. Toch is dat de eerste stap. Maar het kost een hoop: de UvA en HvA trokken eerder al 200.000 euro per jaar uit voor rookcoaches en extra beveiligers. ‘Handhaven is duurder dan de boetes,’ zegt Van Vugt. ‘Maar het zal wel moeten.’
Bovendien wil de raad onderzoeken of de boetes, die nu op de HU worden verhaald, door te schuiven naar de rokers zelf. Wageningen Universiteit doet dat al. Maar het cvb ziet er niks in. ‘Het is ondoenlijk, omdat bij het ontvangen van een boete niet meer te bewijzen is voor wie deze is uitgeschreven.’
Met z’n allen
Dus de gedoogplekken en de boetes voor de overtreders lijken onmogelijk. Toch hoeft het advies niet de prullenbak in, zegt van Vugt. ‘Het roept partijen op in actie te komen. Je kan bijvoorbeeld kijken of de gemeente via een pachtconstructie een stukje grond van het USP in bezit kan krijgen.’
Wat ook niet helpt is dat het Utrecht Science Park volgens de HSR een bureaucratisch mijnenveld is. UU, HU, UMC, Stichting USP, provincie en gemeente: allemaal hebben ze iets te zeggen, maar niemand voelt genoeg mandaat. Stichting USP liet al weten dat ze weinig kan doen zonder draagvlak van de onderwijsinstellingen.
Het cvb van de HU ziet het anders. ‘Iedereen op het USP zet zich in tegen roken. Aan de start van het nieuwe academisch jaar communiceren we die boodschap actief met studenten en medewerkers.’ En dus blijft er voorlopig maar één optie over, volgens het cvb. ‘We doen een oproep aan iedereen om met elkaar rekening te houden en elkaar aan te spreken op het beleid.’
Van pijp in de collegezaal naar nul tolerantie
Tot de jaren zeventig stak je gewoon een sigaret of pijp op in de collegezaal, bibliotheek of tijdens een werkgroep. In 1990 kwam de eerste Tabakswet, met het recht op een rookvrije werkplek. Daarna volgden meer regels en uiteindelijk het rookverbod op schoolterreinen in 2020.
Sinds 2021 houdt de NVWA toezicht: 24/7 rookvrij, scholen verplichten dit zichtbaar te maken en te handhaven.
En ja, dat betekent boetes als dat niet gebeurt. Universiteit Utrecht kreeg in 2023 meerdere boetes en klaagde dat de eisen onmogelijk om de hele campus te controleren. De rechter wees dat van tafel. ‘Het gaat niet om de inspanning, maar om het resultaat.’ Sindsdien inspecteert de NVWA wel minder streng. Maar wie langer dan een half uur ongecorrigeerd paft bij een gebouw, kan daarmee de hogeschool een boete bezorgen.
