Reint Jan Renes is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein en blogt op deze plek maandelijks over zijn vakgebied
En toch, de Amerikaanse start-up Pavlok heeft een armband ontwikkeld die de drager een elektrische schok geeft zodra hij of zij ‘verkeerd gedrag’ vertoont, bijvoorbeeld vet eten in een fastfoodrestaurant of te lang stilzitten. De Pavlok-armband moet de gebruiker aanzetten tot ander gedrag. De zwaarte van de schok is zelf in te stellen en kan oplopen tot 340 volt.
Maneesh Sethi, de bedenker van Pavlok, werd een paar jaar geleden bekend nadat hij iemand had ingehuurd die hem steeds een klap in zijn gezicht gaf zodra hij op Facebook ging. Naar eigen zeggen verviervoudigde deze pijnlijke interventie zijn productiviteit.
Het idee van een stimulus (zoals een klap in je gezicht) inzetten om ander gedrag te faciliteren is niet nieuw. Gedragswetenschappers Pavlov en Skinner toonden begin vorige eeuw al aan dat je honden en ratten gedrag kan (af)leren door ze te belonen dan wel te straffen. Ze lieten zien dat schijnbaar autonome responsen (ik kies hier zelf voor) feitelijk geconditioneerd zijn, waarmee ze het idee van een ‘vrije wil’ in twijfel trokken.
Het aardige is dat Pavlok precies dat doet wat de naam suggereert. Het maakt de drager steeds weer pijnlijk bewust van iets wat hij gedachteloos doet (bijvoorbeeld ‘s avonds op de bank chips eten). Het zet daardoor een slot (‘lock) op een geconditioneerde (‘Pavloviaanse’) gedraging. Klinkt slim.
Toch heb ik zo mijn bedenkingen. Willen we daadwerkelijk als willoze koeien in een door prikkeldraad omgeven weiland ons gedrag begrenzen via elektrische schokken? Worden we daar echt gelukkiger en beter van?
Los van de wenselijkheid, betwijfel ik ook of de menselijke natuur zich zo gemakkelijk via stroomstootjes laat beteugelen. Werkt een genot-armbandje niet veel beter? Een ‘Pavlos’ die bij gewenst gedrag (bijvoorbeeld het eten van een appel) een positieve prikkel (dopamineshot) geeft.
Immers, mensen zijn extreem gevoelig voor de verleidingen om hen heen. Hoe strikt ook de begrenzing, als de verleiding groot is, geven ze er vroeg of laat aan toe. Gelukkig maar, want juist onze gebrekkige wilskracht maakt ons menselijk.
