Stenen gooien, auto’s in brand steken, winkels plunderen: het geweld was ongekend. De politie verwacht meer rellen en de burgemeester van Eindhoven sprak over ‘het schuim van de aarde dat hier geprobeerd heeft de boel te molesteren.’ In Amsterdam zitten 27 mensen vast, onder wie zeven minderjarigen. De meesten worden verdacht van openlijke geweldpleging. ‘Wat bezielt deze mensen,’ vroeg Rutte zich af. Een relevante vraag, dunkt ons. We vragen het Marco van Stralen, social worker, docent aan de HU en expert als het gaat om de zielenroerselen van ‘deze mensen’.
Wat gebeurt er met deze mensen?
‘Voor de duidelijkheid: hun misdaden moeten gestraft worden, daar moet je duidelijk over zijn. Maar het is gemakkelijk om meteen je oordeel klaar te hebben.
Ik ken een aantal studenten die zichzelf als loser beginnen te zien. Ze zien hun leeftijdsgenoten toffe dingen doe op Insta en Facebook en vragen zich af waarom dat hen niet lukt. De mensen die veel verloren hebben de afgelopen tijd, kunnen het dan benauwd hebben en vinden sneller aansluiting bij het populisme en extreemrechts.
Hoe werkt dat?
‘Ik heb een goede vriend die steeds meer onder de invloed kwam van de extreemrechtse complottheorie QAnon. Ik vroeg hem wat hem bezielde en hij gaf toe: “Ik zit hele dagen alleen thuis, voel me somber en grijp dan het gemakkelijkst naar die filmpjes.” Hij was boos en vond gelijkgestemden in die club. Dan beland je al snel in die fabeltjesfuik, waar Arjen Lubach het over had.
Veel sociaal werk is wegbezuinigd na de kredietcrisis. Gemeentes verdienden minder geld, moesten keuzes maken en buurtcommunities en wijkcentra werden weggevaagd. De gedachte was dat de burger dat toch zelf kon. Daardoor werd het nagenoeg onmogelijk om nog bij bepaalde moeilijk bereikbare groepen achter de voordeur te kijken.
Een aantal jaren geleden ben ik met een paar studenten gaan kijken hoe je als social worker in contact komt met hangjongeren. We gingen met een clubje ‘op safari’ in Hilversum en vonden een groep skinheads naast het station. Ik had ook een groep moslima’s bij me en we raakten in gesprek. Dat ging vreedzaam.
Op een gegeven moment riep er eentje over zijn makker: “Die gast moet je niet serieus nemen want dat is een loser.” Ik vroeg waarom hij een loser was en hij antwoordde dat zijn vriend steeds maar geen baan kon vinden. Meerderen bleken met dat probleem te zitten. Ik vroeg daarop hoe ze het zouden vinden als ik de volgende week zou terugkomen met een ambtenaar van de gemeente. Daar hadden ze wel oren naar en zo geschiedde. Die ambtenaar heeft ze de weken daarop allemaal kunnen linken naar een traject naar werk en scholing.’
Waardoor lukte dat ze niet zelf?
‘Ze waren in een negatieve spiraal geraakt van foute mensen om zich heen, pessimisme, doelloosheid en lethargie. Je moet niet onderschatten hoe het is als je thuis geen rust hebt, geen geld, geen conflictvrije gezinssituatie.
Ik zat ooit in de auto met een psychiater in Buenos Aires en we hadden een afspraak met mensen die ik wilde steunen met 10.000 euro uit mijn stichting. Ze kwamen niet opdagen en daar kon ik met mijn hoofd niet bij. Ik vroeg haar hoe het mogelijk was dat ze voor een dergelijk bedrag niet even op tijd konden komen. Ze gaf me een les die ik altijd heb onthouden: “Armoede kost een ongelooflijke hoeveelheid kracht en energie. Als je auto stuk is en je band lek, wordt het godsonmogelijk om je afspraak na te komen. Daar kunnen mensen met een stabiele baan, huis en netwerk zich vaak nauwelijks iets bij voorstellen. Je moet denken vanuit hún situatie.”’
Altijd mededogen hebben dus?
‘Je moet uitstralen dat deze mate van geweld niet kan. Dit moet consequenties hebben. Maar sla een brug, zoals Joe Biden dit nu ook doet in de VS. Onderzoek wat deze mensen bezielt. Dan kom je erachter dat ze vaak aan het overleven zijn. Ze hebben te maken met armoede, eenzaamheid en teleurstelling in zichzelf en de maatschappij. Dat ze ageren vanuit de macht der wanhoop.
Tussen de relschoppers zitten vast en zeker ook onze studenten. Ze raken steeds meer geïsoleerd en vinden steun in de donkere kelder die internet ook herbergt.’
Wat zeg je tegen ze?
‘Ik ben open en nieuwsgierig. Ik vraag naar de filmpjes die ze kijken en waarom die ze zo aanspreken. Op die manier kan ook een goed gesprek beginnen. Van mens tot mens. Als ik dat niet doe, ben ik ze kwijt.’
Ook interessant: Ik heb mijn slaap nodig. Mij dus niet bellen
