Studenten en scholieren weten tekstrobot ChatGPT al te vinden. Hoe kunnen docenten de tool in het onderwijs gebruiken? En wat zijn de voor- en nadelen ervan?
HU-docent Pieter Mannak en informatiespecialist Pim Renou schreven het volgende artikel over de voor- en nadelen van ChatGPT. En hoe de tool in het onderwijs is te gebruiken.
“Als ik, Napoleon Bonaparte, de slag bij Waterloo nog eens over zou moeten doen (…) had ik de optie overwogen om een wapenstilstand te sluiten, in plaats van te blijven vasthouden aan mijn droom van Europese hegemonie.”
Dit citaat komt niet uit 1815, maar uit een chatsessie in 2023. Voor dit interview vroegen wij ChatGPT de rol van Napoleon aan te nemen en onze vragen te beantwoorden. Was zijn huwelijk met Josephine nou ware liefde of gewoon een slimme politieke zet? GPT_Napoleon: “Aan de ene kant was het huwelijk een manier om mijn status en macht te versterken aangezien Josephine een welgestelde weduwe met connecties in hogere kringen was. Aan de andere kant was het ook echt een huwelijk uit liefde”.
Razendsnel goed leesbare teksten
ChatGPT is sinds december gratis online beschikbaar. Het taalalgoritme hierachter – niet de grootste in zijn soort – en maker OpenAI had al eerdere versies van zijn GPT-model gepubliceerd. Maar nog niet eerder was een taalmodel zo eenvoudig en gratis beschikbaar voor iedereen die kennis wil maken met de mogelijkheden van artificiële intelligentie (AI). En juist die brede beschikbaarheid maakt een groot verschil. Tot enkele maanden geleden leek AI nog iets voor programmeurs en wetenschappers, nu is het een middel dat leerlingen gebruiken om in korte tijd hun profielwerkstuk te schrijven.
ChatGPT schrijft namelijk razendsnel goed leesbare teksten in een zeer groot aantal talen, waaronder het Nederlands. Het taalalgoritme is getraind op enorme hoeveelheden tekst van zeer uiteenlopende soorten. Je kan het daarom gemakkelijk vragen om een sollicitatiebrief gebaseerd op jouw werkervaring, of om een lesplan of schoolverslag.
Het verslag van ChatGPT komt zonder moeite door de plagiaatcontrole, omdat het telkens met een uniek gegenereerde tekst komt, zelfs wanneer je het steeds dezelfde vraag stelt. Er bestaan toepassingen die zeggen deze AI-gegenereerde teksten te kunnen detecteren, zoals GPTZero. Maar in de praktijk zijn die doorgaans niet getraind op Nederlandse teksten en wel getraind op het opsporen van oudere versies van het GPT-algoritme. Hierdoor zal detectie altijd één stap achter blijven lopen in dit kat-en-muisspel.
Beperkingen én fantastische mogelijkheden
Moeten docenten nu gaan wanhopen? Nee, dat ook weer niet. Allereerst omdat ChatGPT (nu) nog een aantal beperkingen kent. En daarnaast omdat het fantastische mogelijkheden biedt, wanneer we bereid zijn het onderwijs op punten een beetje anders in te richten.
Om met de beperkingen te beginnen: Op het moment van schrijven is ChatGPT online slecht bereikbaar. Door de enorme populariteit is het programma soms niet te gebruiken. Deze beperking zal slechts tijdelijk zijn. Net als deze: ChatGPT weet niets over de wereld na 2021. OpenAI heeft zijn GPT-algoritme nog niet kunnen trainen met teksten uit 2022 en 2023. Dus wanneer je ChatGPT vraagt naar de redenen voor de invasie van Oekraïne, zal het niet weten dat het Russische leger de Donbas binnen is getrokken.
Daarnaast is ChatGPT te benaderen via het internet, maar zoekt het model zelf niets op op het internet. Het algoritme doet voorspellingen welke woorden bij elkaar horen, op basis van de teksten waarmee het getraind is, en maakt daar een logische tekst van. Het lijkt in dit opzicht meer op de spellingssuggesties van het toetsenbord op je telefoon, dan op een werkelijk intelligente gesprekspartner.
Hierdoor geeft ChatGPT ook dikwijls antwoorden die er compleet naast zitten en kan vervolgens niet vertellen waar het zijn informatie vandaan heeft. Als je het vraagt om z’n bronnen, zal het een prachtige literatuurlijst aanleveren. Maar dit zijn niet automatisch de teksten die het gebruikt heeft voor het genereren van zijn antwoord. Ook kunnen er niet-bestaande publicaties bij zitten die het algoritme zelf verzonnen heeft.
Ook heeft OpenAI gelukkig een aantal ethische grenzen gebouwd in het GPT-algoritme. Zo zal ChatGPT geen antwoord geven wanneer je het vraagt hoe je iemand effectief kan pesten. Ook kan je het niet vragen om een fictief gesprek te schrijven tussen Karl Marx en Josef Stalin, omdat hij die laatste als een controversieel figuur beschouwt. Hetzelfde geldt voor bekende nazi’s en de holocaust.
Onbetrouwbaarheid als startpunt
Wat zijn de mogelijkheden voor ons onderwijs? Waarom zou je als docent ChatGPT nog willen gebruiken, als het zoveel beperkingen heeft? Want wat heb je aan een toepassing die betrouwbare informatie met onbetrouwbare informatie mixt?
Die onbetrouwbaarheid kan ook juist een prachtig startpunt zijn met leerlingen. Zij kunnen als historische factcheckers controleren waar het algoritme de feiten correct weergeeft en waar het zijn antwoorden bij elkaar fantaseert. Dit doet een groot beroep op de onderzoeksvaardigheden en de mediawijsheid van een leerling. Als je dit in de lespraktijk wil brengen, gebruik dan bijvoorbeeld de werkvorm ‘Chatten met Napoleon’.
Daarnaast is de onbetrouwbaarheid van ChatGPT ook zijn kracht. Het algoritme is niet bezig met of iets feitelijk juist is of niet en komt daardoor met heel creatieve antwoorden. Je kan het daarom historische personages laten spelen of teksten laten schrijven in een specifieke stijl: Hoe zou een rapbattle tussen Julius Caesar en Cleopatra eruit zien? ChatGPT weet het antwoord.
De mogelijkheid om het gesprek aan te gaan, maakt ChatGPT ook tot zo’n interessant hulpmiddel voor het onderwijs. Een leerling kan het programma vragen om begrippen uit te leggen in eenvoudig taalgebruik. Zoek je het verband tussen het humanisme en de renaissance? ChatGPT denkt met je mee.
De leerling kan het algoritme ook vragen om bepaalde onderdelen nog extra uit te leggen, wanneer het niet in één keer duidelijk is. Bij dit type basisvragen weet het programma in begrijpelijke taal snel een antwoord voor je klaar te zetten. En ChatGPT heeft, anders dan een docent, op elk moment tijd voor een 1-op-1 gesprek. Die uitwisseling is waardevol, net zoals een gesprek met een klasgenoot over de lesstof dat zou zijn: De ander is geen expert en maakt soms fouten, maar het gesprek zelf is al leerzaam.
Ten slotte kan je ChatGPT ook vragen om een tekst die je zelf geschreven hebt te controleren op bijvoorbeeld jouw taalgebruik. Misschien heeft het algoritme nog tips om bondiger te formuleren?
Deze ontwikkeling stopt niet
Ondanks alle voors en tegens is ChatGPT vanaf nu niet meer weg te denken uit het onderwijs. Leerlingen weten inmiddels hun weg goed te vinden naar de online hulpbron en zullen het niet nalaten om het in te zetten voor hun opdrachten. Docenten moeten zich hiervan bewust zijn en moeten zoals bij elke transitie zich aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid. Deze ontwikkeling stopt namelijk niet.
Er wordt gewerkt aan een grote update van het GPT-algoritme en die zou mogelijk nog in 2023 kunnen verschijnen. Daarnaast staan ook de ontwikkeling van algoritmes van andere bedrijven niet stil. En, mocht je op een vrije avond behoefte hebben aan contact, dan kan je altijd een chatgesprek aangaan met Napoleon.
Auteurs: Pim Renou (informatiespecialist educatie bij de HU-bibliotheek) en Pieter Mannak (lerarenopleider geschiedenis bij de HU).
Dit artikel is eerder verschenen in Kleio, tijdschrift van de VGN, vakorganisatie van geschiedenisdocenten. Dat artikel is aangevuld met een lijst van (lees)tips.
