De armoede onder studenten neemt toe en de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 bieden een kans om het tij te keren. Althans: zo kijkt HU-student en ex-voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond Joram van Velzen ernaar. Plus: wat zijn de partijen van plan met basisbeurs, leencompensatie en rente?
Joram van Velzen kent de netelige situatie van studenten als geen ander. De 25-jarige vijfdejaars student Social Work was vorig jaar nog voorzitter was van de Landelijke Studentenvakbond, zat in de Hogeschoolraad van de HU en is nog steeds lid van de Raad van Advies bij studentenbelangenbehartiger VIDIUS. Hij sprak jarenlang met studenten, beleidsmakers en politici.
Hij weet daarom hoe sterk de financiële situatie de afgelopen jaren is verslechterd. ‘Steeds meer studenten moeten zelfs een beroep doen op de voedselbank. Schrijnend genoeg worden ze daar geweigerd, met het argument dat zij tegen gunstige voorwaarden geld kunnen lenen. Dat is bezien vanuit de voedselbank logisch: die moet ook keuzes maken en laten dan alleenstaande moeders voorgaan. Maar steeds meer studenten hebben moeite om hun boodschappen te betalen.’
En natuurlijk, niet iedereen heeft het zwaar. Joram: ‘Er zijn grote verschillende tussen studenten en hun portemonnee. Sommigen kunnen zich gemakkelijk de dure broodjes en koffies van de campus veroorloven.’ Maar om iets te doen tegen die verschillen en vooral tegen de armoede ziet hij drie grote oplossingen.
1. Schaf het minimum jeugdloon af
De meeste partijen spreken alleen over de hoogte van het minimum-loon. Dat vinden ze vaak te laag. In Nederland is het 1995 euro per maand bij een werkweek van 36 uur. Als je ten minste ouder dan 21 jaar bent. Daaronder verdient je het minimum jeugdloon.
En die verschillen zijn nu te groot, vindt Joram: ‘Op dit moment is het verschil tussen een student van 18 en 21 heel groot. Een 18-jarige verdient 6,40 euro, terwijl zijn 21-jarige collega voor hetzelfde werk 12,79 euro verdient. Daardoor hebben heel jonge studenten die een bestaan proberen op te bouwen het veel te zwaar. Er is dan wel een grote vraag naar arbeidskrachten en de jeugd wordt gelokt met gratis mobiels en scooters. Maar ondertussen zijn de lonen niet voldoende gestegen om de inflatie en de hoge huren te compenseren.’
2. Compenseer de pechgeneratie (fatsoenlijk!)
Een tweede oplossing gaat over de pechgeneratie. Heb je tussen 2015 en 2023 gestudeerd? Dan hoor je bij de pechvogels die geen basisbeurs hebben gekregen. Ter compensatie krijgen die studenten 1436 euro voor die vier jaar dat ze hebben geleend. Terwijl de gemiddelde studieschuld tijdens het leenstelsel ruim twaalfduizend euro per student steeg.
Joram: ‘Er lopen nog steeds duizenden studenten rond die lijden onder de gevolgen van het leenstelsel. Ze hebben geldzorgen en zien leeftijdsgenoten die klaar zijn met studeren en vervolgens geen huis kunnen kopen. Want met een heel gemiddelde schuld van 30.000 euro kun je geen hypotheek krijgen voor een starterswoning. Bovendien is de rente op die schuld nu ineens vijf keer zo hoog geworden. Dat voelt als een extra trap na.’
Joram is zelf zo’n student. Partijen die zeggen dat hij zijn verlies moet nemen, omdat dit soort politieke inschattingsfouten nu eenmaal bij het leven horen, maken volgens hem een domme fout. ‘Hoe verstandig is het om zo’n groot deel van de beroepsbevolking in een samenleving te hebben met dergelijk grote schulden? Zonder het onderste uit de kan te willen, zou ik zeggen: compenseer de pechgeneratie met 16.000 euro per student.’
3. Verhoog de basisbeurs structureel
De derde oplossing ligt volgens Van Velzen in een stevige verhoging van de basisbeurs voor uitwonenden. Die zou moeten gaan van 275 euro per maand naar 466 euro. Ter compensatie van de sterk gestegen huren en prijzen in de supermarkt. ‘De huur van een student maakt meer dan de helft uit van zijn totale uitgaven’, constateert Joram.
Wat vinden de politieke partijen?
De vraag is: vinden we de slimme en broodnodige voorstellen van Joram terug in de plannen van de verschillende politieke partijen? Een rondgang langs de (volgens peilingen) grootste partijen:
VVD: geen bezwaar tegen een beetje lenen
De lijsttrekker van de VVD, Dilan Yesilgöz, vindt niet dat de Nederlandse student zoveel te klagen heeft. Studenten kunnen immers van een goede opleiding genieten, wonen in een van de mooiste landen ter wereld, en belanden ook nog eens op een arbeidsmarkt waar vanwege alle personeelstekorten aan hen getrokken wordt, zegt ze in een interview met Trouw.
De partij vindt wel dat de basisbeurs voor alle studenten behouden moet blijven. Maar hem ophogen is onnodig en wat extra geld lenen is geen ramp. ‘Investeren in jezelf is ook iets moois’, aldus Yesilgöz.
En een compensatie voor de pechgeneratie? Niet nodig, meent de VVD. Wat er nu ligt is een ’tegemoetkoming’ en een serieuze compensatie is onbetaalbaar.
De VVD wil wel het minimumloon verhogen voor iedereen vanaf 21 jaar. Maar het aanpassen van het jeugdminimumloon is niet aan de orde.
(0 punten op de schaal van Joram)
Nieuw Sociaal Contract: minimum-jeugdloon dichter bij volwassenen, rente ‘zeer laag’
NSC-lijsttrekker Pieter Omtzigt trekt vooral aandacht met zijn pleidooi voor minder instroom van buitenlandse studenten. Hij wil voor hen een wachttijd instellen voor het recht op een studiebeurs.
In zijn programma voor de Tweede Kamerverkiezingen 2023 meldt hij dat het uurtarief van het minimum-jeugdloon dichter bij dat van volwassenen wil brengen. Bij de aflossing van de studieleningen bij DUO pleit hij ervoor om de rente ervan de komende tien jaar ‘zeer laag te houden’.
(meer dan 1 punt op de schaal van Joram)
Groen Links/Partij van de Arbeid: hogere basisbeurs, lage rente én minimumloon vanaf 18 jaar!
GL/PvdA wil na de Tweede Kamerverkiezingen 2023 de basisbeurs voor uitwonende studenten structureel verhogen met 164 euro per maand. Daarnaast wil het de rente op studieschulden bevriezen op 2,54 procent, lager dan deze nu wordt.
Studenten uit de pechgeneratie wil deze partij ruimer compenseren. En het jeugdminimumloon moet volgens deze partij deels worden afgeschaft: vanaf 18 jaar geldt dan al het minimumloon. Overigens raadt Timmermans studenten aan om zoveel mogelijk actie te voeren en de politiek in te gaan. ‘De babyboomers, die nu met pensioen zijn, zorgen er wel voor dat het goed met hen gaat.’ Voor studenten ligt dat anders. ‘Misschien vinden jullie politiek niet leuk, maar met die houding verander je de politiek niet.’
(3 uit 3, op de schaal van Joram)
Partij Voor de Vrijheid: geen buitenlandse studenten meer
De PVV wil het jeugdloon niet afschaffen, maar staat wel bekend om zijn wens het minimumloon te verhogen. Daarnaast is de wenst dat de huurtoeslag wordt verhoogd, sociale huren verlaagd en het eigen risico van de zorgverzekering geschrapt.
Het liefst ziet de partij van Wilders dat de rente op studieleningen voor de pechgeneratie wordt bevroren. De partij laat vaak weten altijd al fel tegenstander te zijn geweest van het leenstelsel. Maar het belangrijkste voor de PVV is toch wel: beperk het aantal buitenlandse studenten.
(1 punt op de schaal van Joram)
BoerBurgerBeweging: Geen stikstof-probleem, geen basisbeurs-probleem
BBB-leider Caroline van der Plas wil ook een verhoging van het minimumloon, zonder dat het minimum jeugdloon wordt afgeschaft. Ze steunt de Landelijke Studentenvakbond in wat die wil als compensatie voor de pechgeneratie: de rente op studieleningen moet permanent op nul en de basisbeurs moet naar 421 euro per maand.
Dat er volgens het kabinet geen ‘dekking’ zou zijn voor een ruimere basisbeurs en een ruimere compensatie is wat BBB betreft onzin. ‘Er wordt immers ook 60 miljard in het papieren “stikstofprobleem” gestoken’, luidt daarop haar antwoord.
(2 punten op de schaal van Joram)
De onderwijsminister: meer compensatie niet realistisch
Onderwijsminister Robbert Dijkgraaf heeft twijfels over de plannen voor het permanent bevriezen van de rente op de studielening van leenstelselstudenten. Die kosten zouden kunnen oplopen tot negen miljard euro en daar is volgens hem geen geld voor. Hij vindt ook dat de overheid moeilijk een uitzondering kan maken voor de beperkte groep die onder het leenstelsel viel.
Joram: ‘We zijn eerder keihard uitgelachen’
Van Velzen is bekend met de bezwaren van Dijkgraaf, maar blijft erbij: ‘Ik weet het zeker, vroeg of laat zal de pechgeneratie echt gecompenseerd worden, al duurt het lang. We werden vier jaar geleden ook keihard uitgelachen toen we opperden om het leenstelsel af te schaffen.’
