Ze is eigenlijk net gestopt met roken maar steekt toch maar een sigaret op, als ze van wal steekt. Naar eigen zeggen, en paradoxaal genoeg om het hoesten tegen te gaan. Een dag na het interview met Trajectum moet Naema Tahir aantreden voor opnamen van het televisieprogramma Het Hoogste Woord van de NCRV waarin presentator Klaas Drupsteen haar portretteert. Ze wil zich geen hoestbuien permitteren en daarom moet het goede voornemen maar even wijken.
Naema Tahir wordt vaak in één adem genoemd met Ayaan Hirsi Ali. Niet verwonderlijk. Beide vrouwen traden allebei voor het eerst, en zij aan zij, aan in de schijnwerpers van het publieke debat over de islam, vlak na de aanslagen op 11 september. En ook in hun missie bestaan grote overeenkomsten tussen Ayaan en Naema: de wereld wijzen op de tradities binnen de islam die vrouwen in een minderwaardige positie houden. Moslima’s bewust te maken van hun juk en zelf controle te nemen over hun lichaam, over hun leven.
Maar verschillen zijn er duidelijk ook: waar Hirsi Ali provocerende oneliners (‘Mohammed was een pedofiel’) uit het register trekt en tegenstanders op de kast jaagt, zoekt Naema Tahir naar binding om de cultuurkloof te slechten. Niet verwonderlijk daarom dat de schrijfster en jurist zich tegenwoordig inzet voor worldconnectors (zie kader), een nieuw initiatief voor een duurzame, rechtvaardige en vreedzame wereld.
Eerder verklaarde je in een interview ‘achter, voor en naast’ Ayaan te staan. Toch kan ik voorstellen dat de provocerende manier waarop Ayaan zich manifesteert en de reacties die dat oproept, de missie in de weg staan.
‘Ik strijd net als Ayaan voor de mensenrechten, vrijheid van religie, vrijheid van expressie. Ik deel natuurlijk niet al haar meningen. Na 11 september ontstond een rush van kritische uitlatingen over moslims door moslims, dat was nooit eerder vertoond. Afshin Ellian, Abdelkader Benali, Naima el Bezaz, Nahed Selim om een paar te noemen. Dat kwam door een behoefte om niet meer politiek correct te zijn. Er gaan dingen verkeerd, er is verloedering in de binnensteden, er wordt eerwraak gepleegd, ik móest ook schrijven daarover, ik kon me niet inhouden. Er was veel onbesproken leed binnen de wereld van moslims. Ayaan heeft mensen wakker geschud. Maar als politica ben je politiek verantwoordelijk voor het effect van je uitspraken, bijvoorbeeld wanneer je zegt: alle vrouwen zijn caged virgins. Je moet als politica beseffen dat daardoor een beeldvorming ontstaat dat alle moslima’s alleen maar in een kooi zitten. Ik vind dat je moet binden. Daarin is Ayaan niet noemenswaardig geslaagd, niet in de laatste plaats vanwege haar bedreigingen. Provocatie kan niet zonder nuance.’
En die provocatie heeft misschien wel juist geleid tot meer moslima’s die hoofddoekjes zijn gaan dragen, als reactie op het bekritiseren van de islam… Moslima’s als geuzen.
‘Ja, dat klopt. Ze zijn in het defensief gedrongen in het debat over zaken waarin ze nog geen mening hadden gevormd en hebben een gemeenschappelijke vijand gecreëerd.’
Die reactie lijkt me spijtig voor de missie waar je voor staat.
‘Wat ik jammer heb gevonden is dat de nuance en diversiteit in het debat ontbraken. Je kunt niet denken: ik provoceer en het komt wel goed. Ik geloof dat we nu wel aan die nuance toe zijn. Misschien wel ingeluid door de kersttoespraak van de koningin waarin ze heeft gezegd dat we behoedzaam moeten omgaan met de taal. Neem de uitspraak van Ayaan: Mohammed is een pedofiel. Dat mag iemand best zeggen. Maar als je er dieper over nadenkt: in die tijd, in de zevende eeuw, een harde tijd waarin vrouwen geen rechten hadden en op hun twaalfde al werden uitgehuwelijkt.’
Dat genuanceerde verhaal is lastig uit te dragen. Het draait vaak om oneliners.
‘Dat zal lastig zijn inderdaad, oneliners zullen altijd trendy blijven. Daarom scoort Wilders zo goed. En politici zullen altijd vooral aan hun kiezers denken als ze uitspraken doen. Dat neemt niet weg dat we de battle moeten blijven aangaan.’
Je voorziet een grote golf van geëmancipeerde moslimvrouwen in Nederland, zei je naar aanleiding van de publicatie van het boek De derde feministische golf waarin je bent geïnterviewd. Waaruit blijkt die golf?
‘Kijk naar het straatbeeld. Nog nooit eerder hebben moslima’s de publieke ruimte opgeëist. Dat is nu wel het geval. Ze zijn student, consument, collega, bedrijfsleider, noem maar op. Maar mijn angst is dat die emancipatie vooral zal geschieden via moslimorganisaties, via een islamitische zuil zogezegd.’
Wat is je bezwaar daartegen?
‘Omdat je dan niet in contact komt met andersdenkenden. Van contact met andersdenkenden word je sterker.’
Die emancipatie van moslima’s via studie of werk lijkt me gemakkelijker te bewerkstelligen dan een andere emancipatie die je voorstaat: emancipatie op het gebied van seksualiteit.
‘Ja, dat is waar want dat is ook een politieke strijd. Net als het een politieke strijd was in de tweede feministische golf toen het ook ging over seksuele vrijheid. Het zal ook moeilijker gaan omdat moslims hun beleving van seksualiteit en hun maagdelijkheid verheven vinden boven die van ‘die verdorven westerse vrouwen’. Dat geldt niet alleen voor moslimmannen maar ook voor moslima’s. Die willen namelijk niet worden als westerse vrouwen. Moslima’s denken vaak en misschien klopt dat ook wel, dat zijzelf er beter in zijn geslaagd hun sensualiteit te behouden, terwijl veel westerse vrouwen die verloren zijn.’
Je was als tiener streng religieus. Zelfs strenger dan je van je ouders hoefde te zijn. Wat en wanneer was het omslagpunt?
’Toen ik in Leiden in een studentenhuis terechtkwam en daar met Nederlandse studentes samenwoonde. Ik observeerde hen en zag: zij zijn gelukkig en ze zijn geen moslims. Ze halen goede cijfers en ze zijn geen moslims. Ze zijn ambitieus en succesvol en ze worden niet gestraft. Deze meiden gaan het ver schoppen in het leven omdat ze hun verantwoordelijkheid nemen. Het zijn mensen, van wie het etiket ongelovige afviel. Die blootstelling aan andersdenkenden heeft ervoor gezorgd dat ik niet meer dacht: ik ben uitverkorene en zij gaan naar de hel. Mijn hele idee van ‘islam is waarheid’ is toen weggevallen. Ook toen ik later bij de rechtswinkel werkte ging voor mij een wake up call af. Ik moet mijn verantwoordelijkheid hier en nu nemen en niet wachten tot een hiernamaals.’
Vorig jaar sprak cabaretière Nilgun Yerli tijdens Crossing cultures. Zij kwam net als jij op haar tiende naar Nederland, dat ze zag veranderen van een sprookjesachtig land in een botte natie. Zie jij dat ook zo?
‘Ik vind Nederlanders niet bot. Ik vind ze recht voor hun raap. Ze missen alleen elegantie. Op een banale manier willen we dat iedereen gelijk is. Verschrikkelijk om te zien dat Ali B. in een televisie-uitzending premier Balkenende als een jongetje terechtwijst. Toch zie ik dat de sfeer aan het veranderen is, we gaan tegenwoordig weer behoedzamer met elkaar om. Maar er is meer nodig dan sfeer. Ik vind het bijvoorbeeld belangrijk dat we een eergevoel gaan ontwikkelen voor intellectuelen. Dat eergevoel bestaat in landen als Frankrijk en Engeland wel. Daar worden intellectuelen, wetenschappers geëerd. Tegelijk denk ik dat Nederland altijd wel het land zal blijven waarin het motto heerst: doe maar gewoon.’
Wat gaat je vertellen tijdens Crossing cultures?
‘Over hoe diversiteit mij heeft gevormd. Hoe de Nederlandse samenleving mij kansen heeft geboden die ik in Pakistan nooit zou hebben gekregen. Maar ook hoe meer in het algemeen de komst van migranten de Nederlandse samenleving een nieuwe dynamiek biedt die verfrissend kan werken.’
CV Naema
Naema Tahir (1970) is geboren in Slough (Engeland) en kwam op haar tiende naar Nederland (Etten-Leur). Daarna woonde ze enkele jaren in Pakistan om vervolgens in Leiden rechten te gaan studeren. Tahir werkte voor de Verenigde Naties en de Raad van Europa in Straatsburg. Als schrijfster debuteerde ze in 2005 met Een moslima ontsluiert. In 2006 verscheen haar tweede boek: Kostbaar bezit. Naema Tahir zet zich sinds kort ook in voor Worldconnectors (www.connectors.nl), een forum waarin maatschappelijk en politieke hooggeplaatste personen zich beijveren voor meer diversiteit en een vreedzame samenleving.
Crossing Cultures
Vrijdag 20 april barst de vierde editie van het intercultureel festival Crossing Cultures van de HU los. Wie het allemaal te veel wordt, kan zich in de pauze laten masseren door studenten fysiotherapie. De dag eindigt met de verkiezing van de Crossing Cultures Talent 2007, opzwepende muziek van enkel dj’s en een borrel.
Crossing Cultures is bedoeld voor studenten en medewerkers van de hogeschool en vindt plaats op de faculteit Economie en Management (FEM) en faculteit Communicatie en Journalistiek in De Uithof. Het festival is in 2004 gestart bij de FEM en uitgegroeid tot een HU-breed fenomeen. Vorig jaar telde Crossing Cultures 900 bezoekers.
Doel van de festiviteiten is het verhogen van de internationale competenties van medewerkers en studenten. Dit is nodig vanwege de toenemende mondialisering (handel, regelgeving) en door het steeds kleurrijker worden van de samenleving. ‘De HU wil de positieve houding versterken en de atmosfeer verbeteren rondom vraagstukken als internationalisering en diversiteit door het organiseren van een dergelijke leerzame en interessante dag’, aldus projectassistent Mimouna Toutouh.
Voorafgaand aan Crossing Cultures vinden op verschillende faculteiten internationale activiteiten plaats. Bij de FEM start 16 april het programma international marketing and management, bedoeld voor alle studenten en medewerkers. Op het programma staan lezingen en workshops over werken in een internationale context en een ‘diner pensant’. Bureau Talent organiseert op 18 en 19 april een tweedaagse Engelstalige training interculturele sensitiviteit voor medewerkers. Verder is er vanaf 11 april een foto-expositie van diverse kunstenaars te zien op de FEM. (GR)
Informatie, programma en inschrijven workshops: www.crossingcultures.hu.nl
