Het kabinet betaalt (oud-)studenten terug die zijn aangepakt of ten onrechte zijn beschuldigd voor fraude met de uitwonendenbeurs. Controles van DUO raakten vooral studenten met een migratieachtergrond. 61 miljoen euro is uitgetrokken om dit recht te zetten.
‘Alle Nederlanders moeten erop kunnen rekenen dat het niet uitmaakt wie je bent voor de manier waarop de overheid je behandelt,’ zegt minister van Onderwijs Eppo Bruins op 11 november in een verklaring. De aanleiding hiervoor: Duo heeft tussen 2012 en 2023 veel vaker studenten met een migratieachtergrond gecontroleerd op fraude met de uitwonendenbeurs. Zonder goede onderbouwing. Uit verschillende onderzoeken bleek dat deze groep studenten zes keer zo vaak een huisbezoek kreeg.
Bij een deel van deze studenten zijn boetes uitgedeeld of is studiefinanciering teruggevorderd. Pas in de zomer van 2023 stopte Duo met deze controles. Ongeveer tienduizend (oud-)studenten krijgen nu hun geld terug. Ze krijgen bericht van Duo als ze in aanmerking komen.
In totaal wordt 61 miljoen euro teruggegeven. Dat bedrag heeft minister Bruins ‘nog ergens op de plank liggen in het ministerie’. De uitgave zal niet ten koste gaan van het onderwijs, vertelt hij.
Duo handelde onrechtmatig
Het ministerie komt met deze vergoeding na een rapport van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Dat stelt vast dat Duo ‘discriminerend en onrechtmatig’ te werk ging. Eind oktober oordeelde ook de rechtbank in Overijssel dat bewijs voor fraude met de uitwonendenbeurs op een onrechtmatige manier was verkregen.
De minister verwacht dat eerdere zaken waarschijnlijk ook geen stand houden als studenten deze aanvechten. Hij wil voorkomen dat zij door lange juridische procedures moeten. Daarom wil het kabinet de boetes en teruggevorderde bedragen proactief terugbetalen.
Waar ging het mis?
Deze discriminerende controles kwamen aan het licht door onderzoek van het Hoger Onderwijs Persbureau (HOP) en journalistiek platform Investico in juni 2023. Daaruit bleek dat algoritmes bij Duo vooral studenten met een migratieachtergrond raakten. Zo werd een korte afstand tussen het adres van de student en dat van de ouders als mogelijke fraude gezien. Ook studenten op mbo-1 en mbo-2 stonden vaker op de radar van Duo.
Doordat deze kenmerken vaker voorkomen bij studenten met een niet-westerse migratieachtergrond, ontstond indirecte discriminatie. Uit onderzoek van adviesorganisatie PwC bleek dat Duo-controleurs ook deze criteria aanhielden, waardoor deze studenten vaker huisbezoeken kregen. Duo gaf vorig jaar al toe dat de werkwijze niet wetenschappelijk was onderbouwd en tien jaar lang niet was geëvalueerd. In maart dit jaar bood de toenmalige onderwijsminister, Robbert Dijkgraaf, excuses aan voor de discriminatie door Duo. Nu komt er naast excuses ook daadwerkelijk geld beschikbaar.
