Reint Jan Renes is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein en blogt op deze plek maandelijks over zijn vakgebied
Een paar weken geleden vroeg het wetenschappelijke tv-programma Over de Kop of ik mee wilde werken aan een item over asociaal gedrag. Ze hadden een filmpje gemaakt waarin de presentator gedachteloos troep op de stoep gooide. De redactie wilde weten waarom bijna niemand reageerde. Ondanks zichtbare ergernis liepen de meeste mensen gewoon door. Heel soms (vooral als het afval letterlijk voor hun voeten werd gegooid) zag je ze na enige aarzeling toch reageren.
Twee dingen vielen op. Ten eerste: zodra we ons huis verlaten, activeren we klaarblijkelijk de onuitgesproken regel dat we elkaar ‘daarbuiten’ zoveel mogelijk met rust laten. In de publieke ruimte spreek ik jou niet aan en jij mij niet. Je moet het wel heel bont maken wil ik deze informele regel doorbreken.
Ten tweede maakte het filmpje duidelijk dat de publieke ruimte van iedereen is en daardoor van niemand. Als iemand bij jou thuis troep op de grond gooit, spreek je de persoon daar meteen op aan. Maar in een omgeving waar eigenaarschap onduidelijk is en de verantwoordelijkheid gedeeld, stellen we ons graag passief op. Als anderen niet reageren, waarom ik dan wel?
Dat voorbijgangers ondanks hun passieve houding wel degelijk het gedrag afkeurden, werd duidelijk toen de presentator aan twee vrouwen vroeg wat ze er eigenlijk van vonden. Zij gaven aan dat ze zijn gedrag belachelijk vonden. Pikant was echter dat beide vrouwen rookten en met hetzelfde gemak hun peuken op de grond gooiden. Op de vraag van de presentator waarom ze dat wél deden, reageerden ze gepikeerd; dat was toch echt anders, ’kijk maar om je heen overal liggen peuken’.
Mooier kan je het bijna niet geïllustreerd krijgen: wat we doen, hangt niet af van expliciete regels die voorschrijven hoe we ons zouden móeten gedragen, maar van sociale signalen die aangeven wat anderen dóen.
Een hardnekkig fenomeen waar ik ook op mijn eigen faculteit dagelijks mee word geconfronteerd. Ondanks een groot rookverbodsbord staan grote groepen studenten zonder gêne voor de ingang hun sigaret te roken. Immers, anderen doen het ook en niemand zegt er wat van.
En inderdaad, ook ik hou knarsetandend mijn mond.
NB: het tv-item is te zien op vrijdag 9 mei, 20.55 uur, Nederland 2. Terugkijken kan later via Wetenschap 24.
