Reint Jan Renes is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein en blogt op deze plek maandelijks over zijn vakgebied.
Door de recente gebeurtenissen in Parijs heeft hij zijn column voor de papieren Trajectum-column (verschijnt dinsdag 13 januari) over ‘cognitive closure’ herschreven. Hierbij de online versie. Over de behoefte aan snelle en sterke meningen.
De gruwelijke aanslag op het hoofdkantoor van Charlie Hebdo schudde ons in de eerste week van het nieuwe jaar ruw wakker en deed ons wederom beseffen dat we in een onvoorspelbare, onrechtvaardige wereld leven. Een wereld waar vaker dan ons lief is verschrikkelijke dingen gebeuren. Vanuit onbegrip en onzekerheid gingen we meteen met z’n allen op zoek naar antwoorden. Het niet weten voedde onze behoefte aan een concrete verklaring. Hoe sneller hoe beter.
Om onszelf en anderen gerust te stellen, willen we in dit soort situaties weten wie schuldig is en hoe we het in de toekomst kunnen voorkomen. Zodra we een antwoord hebben, hoe onzinnig soms ook, klampen wij ons er aan vast. In turbulente tijden is er geen plek voor twijfel. We versterken wat we menen te weten door het overal te verkondigen: op tv, in de krant, op Twitter en in de kroeg. Hoe groter het onbegrip des te sterker de mening.
Als een losgeslagen schip dat een richtpunt nodig heeft om te kunnen navigeren, hebben mensen een baken nodig om het ondenkbare te kunnen bevatten. Om het onbehagen te reduceren, construeren we via ongenuanceerde meningen en ongeverifieerde waarheden onze eigen schijnzekerheid.
Dat we het fijn vinden om orde te scheppen in chaos en slecht tegen ambiguïteit kunnen, is al langer bekend. We willen niets liever dan de stress van onzekerheid elimineren en antwoorden weten op vragen. Binnen de sociale psychologie staat deze neiging bekend als de Need for Cognitive Closure. In een wereld vol onzekerheden verlangt iedereen naar een afgebakende en gestructureerde omgeving. Onderzoek laat zien dat deze neiging zelfs van invloed is op het beoordelen van kunst. Mensen met een sterke behoefte aan cognitive closure hebben een voorkeur voor heldere, figuratieve schilderijen en een lichte aversie tegen abstracte kunst. Soms kan een bepaalde situatie ook de behoefte aan duidelijkheid oproepen. Zo bleek uit een experiment dat bij mensen die werden herinnerd aan terrorisme (bijvoorbeeld via foto’s van 9/11) de behoefte aan structuur en duidelijkheid sterk toenam. Een andere studie liet hetzelfde effect zien na de aanslagen in Londen (in 2005) en ook dat deze behoefte de wens voor een aangescherpt beleid tegen terrorisme voorspelde.
Om te midden van alle oproer en onrust weloverwogen en genuanceerd te blijven, is geen eenvoudige opgave. De neiging om onzekerheden te reduceren is krachtig. We geven liever een stoere, eendimensionale mening dan dat we moeten toegeven dat we het complex vinden. Toch kan een dergelijke behoefte nooit een excuus zijn om maar wat te roepen. Om op de vraag ‘waarom?’ het antwoord te vinden, moeten we misschien vaker met z’n allen toegeven dat we het ook niet weten.
