Marijke Kolk is docent bij Journalistiek. Iedere veertien dagen schrijft ze een column voor Trajectum. Deze keer: wat bezielt complotdenkers?
‘Wat doe jij nu zoal, buiten je werk?’ vragen vrienden me vaak. Netflix? Nope. Boek lezen? Nee. Tuinieren? Nauwelijks. Internet? De hele dag door.
Ik ben een veelvraat geworden als het gaat om nieuws en vooral fake news omtrent hét virus. Vooral de complottheorieën over 5G vind ik fascinérend. Die waren er overigens al ver voor corona en mijn studenten Journalistiek hebben er regelmatig mee geworsteld. Hoe moesten ze dit verslaan? Mochten ze kritisch zijn in een artikel over de actiegroep 5G in Culemborg of moesten ze neutraal blijven?
‘Vooral ook de andere kant belichten.’ Er zijn journalisten die alleen de complotdenkers aan het woord laten. Heel soms werkt dat ook. Neem het filmpje van oud SvJ-er Danny Ghosen. Gewoon, met een strak gezicht vragen stellen. ‘Veel zendmasten zijn in de fik gestoken, wat vind je daarvan?’, ‘Zou jij zo’n ding ook in de fik steken?’, ‘Hoe weet jij dat het RIVM is omgekocht?’ Ik kan ernaar blijven kijken. En dat de man die in het filmpje het normaalst lijkt het grootste gekkie blijkt.
Sinds ik een master toegepaste psychologie volg, denk ik: hoe komt iemand zo? Vanwaar dit negatieve wereldbeeld (want daar begint ’t toch mee). Is het wellicht een ‘coping strategie’, een manier om weinig verantwoordelijkheid te hoeven nemen? En hebben we daar niet vooral behoefte aan als we ons bedreigd voelen, of onzeker? Complottheorieën verklaren de wereld aan de hand van verhalen. Daarin zijn wij, de goede burgers, slachtoffers van een samenzwering door kwaadwillende anderen: ‘de machthebbers’ of ‘de wetenschap’. Dat is overzichtelijk én we hoeven zelf niks, behalve dan misschien brand stichten in een zendmast.
Complotdenken wordt gevoed door nepnieuws en de algoritmen van sociale media. Die zorgen ervoor dat mensen minder in contact komen met tegengeluid of een ander perspectief. Het maakt dat we steeds minder vertrouwen hebben in de mensen en instanties die kennis verspreiden en dat we gaan ‘hangen’ aan andere verhalen of verklaringen. Niet ongevaarlijk. Kijk maar eens naar de website InfoWars van de Amerikaanse complotdenker Alex Jones. De man heeft van complotdenken een heus businessmodel gemaakt. Met advertenties op zijn website en zelfs merchandise. Maar het meest genoten heb ik toch wel van de oerHollandse Dinie. Dinie poste op twitter het volgende:
Wat ik zo vreemd vind…
Waarom een afstand tussen mensen van minimaal 1,5 meter? Is deze afstand noodzakelijk zodat ieder individu door 5G apart kan worden ingescand of kan worden aangestraald met 5G? Of zeg ik nu iets geks? Zodat we op straat door 5G ter plekke uitgeschakeld kunnen worden? Ter plekke dood kunnen neervallen? Of denk ik nu iets geks?
Ja, Dinie. Je zegt iets geks.
