Henk Penseel was (onder andere) docent aan de HU en blogt sinds 2010 voor de Trajectum-site. Ditmaal: over schooltijd, fantasie en verleden tijd.
De titel ‘De geschiedenis van het verleden’ lijkt een tautologie, maar niet elk verleden heeft eenzelfde geschiedenis. Vergelijk jouw (of uw) jeugd nu met die van mij. Waarschijnlijk is die totaal verschillend. Toch kunnen er overeenkomsten zijn. Behoor je beiden tot de babyboomers of de millennials, dan kunnen er overeenkomsten zijn, doordat je in een gelijke tijdgeest bent opgegroeid.
Afgelopen week verscheen Femke Halsema’s essay, ‘Macht en verbeelding’, in het kader van de Maand van de Filosofie. Daarin haalt ze twee schrijvers aan, Rebecca Solnit en Richard Rorty, die ‘beiden menen dat maatschappelijke verandering begint met de strijd om de collectieve herinnering, de toe-eigening van de geschiedenis.’ We zijn wie we zijn door wat we hebben meegemaakt.
Als we ouder worden staan we meer stil bij onze geschiedenis. Kinderen spelen, zijn creatief. Volgens Sir Ken Robinson wordt die creativiteit meteen weer gedood, als kinderen naar school gaan. Er moet geleerd worden. Diploma’s zijn vereist om iets te bereiken in de maatschappij. Er moet geld verdiend worden. Jonge gezinnen (laten we het standaard houden) zijn bezig met het heden en toekomst, maar niet met het verleden.
Terugkijken blijkt voor velen, met name voor ouderen, een leuke bezigheid. Programma’s als De Reünie of Klasgenoten zijn populair, net zoals websites als www.schoolbank.nl of het internationale www.classmates.com. Zelf heb ik al veel verhaaltjes geschreven op www.geheugenvanoost.nl, dat gaat over het verleden van Amsterdam-oost, waar ik de eerste helft van mijn leven heb gewoond.
Dat er steeds meer ouderen bijkomen, verklaart ook het succes van historische kringen. Als je gaat uitrekenen hoeveel tijd je op school hebt doorgebracht in vergelijking met thuis zijn, sporten en slapen, dan denk ik dat de school het wint. Hoewel de school langzaam zal plaatsmaken voor het werk, zal de afkalving langzamer gaan door het fenomeen Leven Lang Leren.
Op al die plekken uit het verleden word je gevormd. De meeste vorming krijg je thuis en op school. Soms vraag je je af waarom je iets moet leren. ‘Je hebt ’t later nodig’, krijg je dan te horen. En al mijn geschiedenisleraren zeiden altijd, dat je van de geschiedenis kan leren hoe de wereld waarin je leeft is ontstaan. Het is algemene ontwikkeling.
Ondanks die jaartallen, feiten en prachtige anekdotes uit het verleden is geschiedenis geen leervak, maar een inzichtvak. Geschiedenis gaat echter niet over het verleden volgens James Baldwin. Hij zei op het eind van de documentaire ‘I’m not your negro’: ‘Geschiedenis is niet het verleden, maar het heden.’
