Voor sommige studenten is het leven meer dan blokken en bier drinken. In deze serie vertellen geestdriftige zielen waar ze belangeloos hun tijd aan besteden. Vandaag Elena: ze wil mensen voorlichten over vrouwenmoord, ofwel femicide.
‘Hoe kan een feminist als ik nog nooit van femicide hebben gehoord?’, vroeg Elena Veen (21) zich af, na het kijken van de 2DOC documentaire over femicide. Ze zag de docu in december 2022 en het sloeg in als een bom. ‘De nabestaanden van vier vermoorde vrouwen vertelden hun verhaal. Toen ik er meer over ging lezen en de schokkende cijfers zag, dacht ik: hier moet ik iets tegen doen.’
Elke acht dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord. In minstens 56 procent van die gevallen is de moordenaar de (ex-)partner. Bij moorden op mannen is slechts 4 procent zijn (ex-)partner. Elena kent alle feiten. Begin dit collegejaar koos de vierdejaars Rechtenstudent voor de minor De Staat van de Wereld. Daarvoor moest ze een onderzoek doen. ‘Ik wist meteen dat ik het over femicide wilde doen.’
Hoe meer mensen weten wat femicide is en hoe ze het kunnen herkennen, hoe beter, vindt Elena. Twintig weken lang dook ze in 150 bronnen over het onderwerp. ‘Boeken, artikelen en bijvoorbeeld de heldere explainer van NOS. Mijn ouders en oma mailen en appen mij tegenwoordig ook met nieuwsberichten en bronnen.’ Van alle informatie maakte ze een website, haar eindproduct, waar ze tien weken lang tenminste één dag per week aan werkte. ‘Ik heb zo vaak naar mijn scherm geschreeuwd omdat die website niet werd zoals ik wilde, haha. Het was een gedoe, maar is uiteindelijk gelukt met het bouwprogramma Squarespace.’ Ook maakte ze een pagina op Instagram. Daar plaatst ze twee keer per week een foto met informatie.
Geweld
Dertien procent van de bevraagde jongens vindt het slaan van een partner soms noodzakelijk om respect af te dwingen. Dit blijkt uit een factsheet ‘Gendernormen en geweld onder jongeren’ (2020) van Atria en Rutgers, waar Elena op haar website naar verwijst.
Geschiedenisboek
‘Ik was me er vroeger nooit van bewust dat ik minder rechten heb omdat ik een vrouw was’, vertelt Elena. De alinea over feminisme in haar geschiedenisboek werd overgeslagen. ‘Dat werd niet gevraagd op de toets, zei mijn docent.’ Maar de scholier liet het er niet bij zitten. Haar profielwerkstuk deed ze over vrouwenkiesrecht.
‘Femicide is één van de heftigste vormen van gendergerelateerd geweld. Het komt door genderongelijkheid, dus om femicide te voorkomen, moeten we dat ook aanpakken.’ Dat begint al tijdens de opvoeding, stelt Elena. ‘Nee, je hoeft niet met je kinderen over vrouwenmoord te praten. Maar je kunt wel praten over de rolpatronen van mannen en vrouwen. Jongens mogen ook huilen, meisjes mogen hun grenzen aangeven.’
Onzichtbaar
Een probleem is dat toenemende geweld – fysiek of psychisch – voor naasten niet altijd merkbaar is. Slachtoffers zijn geneigd om uit schaamte te verhullen wat ze meemaken, blijkt uit de verhalen. En ook daarom is het belangrijk dat het fenomeen algemeen bekend wordt, vindt ook Elena. Tegelijk blijkt ook uit artikelen op haar site dat als vrouwen hun melding of aangifte bij de politie doen, dat niet altijd het gewenste effect heeft.
Het beleid van de overheid moet verbeterd worden, volgens Elena. ‘Vrouwen maken wel vaak meldingen, maar de politie moet het serieuzer oppakken. Want femicide is één van de meest voorspelbare moorden, omdat er acht fases zijn waar bijna elke vrouw doorheen gaat. De overheid weet zoveel, maar toch gaat er nog zoveel mis.’
‘Met mijn Instagram en website hoop ik veel mensen te bereiken. Hopelijk komt er een grote golf van verandering op gang waar de overheid, politie en hulpverlening niet langer omheen kan.’
Tekst loopt door onder de foto.
Rode vlaggen
Wanneer moet je je vriendin om je zus beter in de gaten houden? Elena’s website noemt de rode vlaggen. ‘Partnergeweld hoeft niet fysiek te zijn, maar kan ook emotioneel of economisch. Dat wordt vaak vergeten.’ Het risico op femicide wordt groter in afhankelijkheidsrelaties, relaties waar drank- of drugsmisbruik in het spel is, of waar de man behoefte heeft aan dwingende controle. Ook als ze zwanger is loopt een vrouw helaas een groter risico vermoord te worden.
Heftig
‘Het is een heftig onderwerp en ik ben er veel mee bezig, dus moet ook op mezelf letten. Ik keek de docuserie Fatale Liefde (serie waarin Olcay Gulsen praat met slachtoffers van partnergeweld, red.), maar twee afleveringen op één dag was geen goed plan: toen moest ik echt huilen.’ Ook op andere plekken valt haar oog op ongezonde relaties – femicide begint bij een ongezonde relatie. ‘Ik kijk de serie Gilmore Girls en de hoofdpersoon krijgt een vriendje, maar hij wil steeds weten wat ze doet. Ik kan daar nu niet meer normaal naar kijken, alsof ik een bril draag die ik niet af kan zetten.’
Vanuit haar omgeving krijgt ze weleens de vraag of ze zelf te maken heeft gehad met partnergeweld of femicide in haar omgeving. ‘Gelukkig niet. Maar ik ken wel partnergeweld in mijn omgeving.’ Twintig procent van de vrouwen krijgt te maken met partnergeweld. ‘Ik zat pas in een volle trein en keek om me heen. Wow, dus één op de vijf vrouwen krijgt hier ooit mee te maken. Echt veel.’
Arm en rijk
Dat slachtoffers van femicide net zo divers zijn als de samenleving, blijkt uit die gesprekken die NRC voerde met hun nabestaanden. Arm of rijk, theoretisch of praktisch opgeleid, wonend in de stad of op het platteland, geboren en getogen in Nederland, of op latere leeftijd naar dit land gekomen. De katalysator voor moord is vaak afwijzing, blijkt ook uit dat stuk.
Ze benadrukt dat het niet haar bedoeling is om alle vrouwen als slachtoffer te zien. ‘Als je er maar bewust van bent. Daarom is het ook belangrijk dat iedereen er wat over weet. De kans dat jij omstander bent, is groot.’ Op haar website staat wat je kunt doen als je slachtoffer of omstander bent. Bellen met VeiligThuis bijvoorbeeld.
Contacten
Tijdens haar onderzoek heeft Elena veel nieuwe mensen leren kennen. ‘Feministen, schrijvers, nabestaanden en slachtoffers. Heel indrukwekkend.’ Ook via het contactformulier op haar website krijgt ze mailtjes. ‘Zo ben ik ook weer met nieuwe mensen in contact gekomen. Ik sprak een mevrouw die op dit moment partnergeweld in haar buurt meemaakt niet is geholpen door Veilig Thuis. Ook heb ik iemand van deze organisatie en van de politie gesproken.’
Gruwelijke gebeurtenissen
De verhalen op Elena’s site zijn niet om vrolijk van te worden. Wilma de Jager (50) wilde het uitmaken met haar partner en werd vervolgens geslagen, gewurgd en gestoken, voordat hij haar hals opensneed. Nathalie Polak was nog een student toen ze seks weigerde en vervolgens in haar eigen huis werd verkracht en in brand gestoken. Shelley Bosch (22) werd door haar gewelddadige vriend met messteken om het leven gebracht.
Gedreven
De minor is al twee weken afgelopen, maar Elena gaat door met haar website en Instagram. Ze is genomineerd voor honoursstudent van het jaar en hoopt ook hierdoor meer bekendheid voor het onderwerp te kunnen geven. ‘In mijn voorstelvideo noem ik mijn site daarom ook.’ Ook is ze onlangs geïnterviewd door de lokale krant van Houten en verschijnt ze binnenkort in de talkshow van de lokale omroep in Houten. ‘Ik grijp elke kans aan om femicide onder de aandacht te brengen.’ Op Instagram heeft ze ruim honderd volgers, haar website is de afgelopen dertig dagen meer dan zeshonderd keer bezocht.
Ze is nu bezig met haar afstudeeronderzoek over straatintimidatie. Hierna wil ze rechten studeren aan de universiteit. Haar droombaan? ‘Kenniscentrum vrouwengeschiedenis Atria, het College voor de Rechten van de Mens of Amnesty International.’
