De waarde van het hbo-diploma moet boven elke twijfel verheven zijn, zegt staatssecretaris Zijlstra. Vandaar dat hij forse ingrepen aankondigt die het geschonden vertrouwen moeten herstellen. Op verzoek licht hij ze nader toe.
Vorige maand bleek dat vier opleidingen van de Hogeschool Inholland ‘zeer zwak’ zijn en het hbo-niveau niet halen. Ook bij vier opleidingen van een viertal andere hogescholen maakt de inspectie zich zorgen over het niveau. Toch werden al deze opleidingen eerder goedgekeurd door accreditatieorganisatie NVAO. Dat roept veel vragen op, ook bij de staatssecretaris.
Heeft het accreditatiestelsel gefaald?
‘Het is in elk geval duidelijk dat het niet op alle punten even goed werkt. Dat ligt niet per definitie aan de NVAO, want er zijn meerdere partijen bij betrokken. De bestuurders van instellingen zijn wat mij betreft primair verantwoordelijk voor de geconstateerde ontsporingen. De vrijheid om het onderwijs zelf in te richten blijkt aan sommigen niet besteed. Omdat de overheid verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het onderwijs, grijp ik in.’
U wilt onder meer dat OCW raden van toezicht in het hoger onderwijs straks een ‘aanwijzing’ mag geven als ze er een potje van maken. Is dat niet strijdig met de vrijheid van onderwijs?
‘Nee. In het primair en voortgezet onderwijs heeft de minister die bevoegdheid al en in het hoger onderwijs kan het ook, alleen moet die nog wettelijk worden vastgelegd. En als de onderwijskwaliteit op het spel staat, is dat volgens dezelfde grondwet wel degelijk de verantwoordelijkheid van de minister.’
Wanneer grijpt u in?
‘Als de wettelijke regels niet worden nageleefd door een instelling of als daar dingen gebeuren die een negatief effect hebben op de hele sector. Helpt een gesprek niet, dan kunnen we het bestuur via de raad van toezicht een gerichte aanwijzing geven. Bijvoorbeeld dat er snel verbeterplannen moeten komen. Ook de mogelijkheden om een instelling een boete te geven worden uitgebreid.’
Uw plan om landelijke toetsen in te voeren, gaat nogal ver…
‘Voor de duidelijkheid: het worden geen landelijke examens als in het voortgezet onderwijs. Wat ik wil is dat opleidingen de toetsen voor hun gemeenschappelijke kernvakken samen gaan afnemen in plaats van, zoals nu, ieder voor zich. Daarmee wordt denk ik duidelijker wat een student van een bepaalde hbo-studie minimaal moet kennen en kunnen. Landelijke afspraken over eindtermen bieden daarvoor te weinig houvast.’
‘De lerarenopleidingen zijn al een stap verder dan andere hbo-studies: zij leggen de vereiste vakkennis momenteel vast en ontwikkelen daarmee landelijke toetsen. In het wo werkt een aantal medische faculteiten nu al met een vorm van gezamenlijke toetsing. Daar wordt de voortgang van studenten driemaal per jaar gemeten. Dat geeft opleidingen een instrument om hun onderwijs te vergelijken en te verbeteren. Zo’n aanpak lijkt me ook voor het hbo geschikt. Daarvoor stel ik tot 2015 acht miljoen euro extra beschikbaar.’
In het externe toezicht op het onderwijs geeft u de inspectie een grotere rol. Maar de NVAO had haar functie toch overgenomen?
‘Net als in de andere onderwijssectoren wil ik dat de inspectie gaat kijken of er signalen van ongewenste situaties zijn. Vreemd genoeg heeft ze die taak nu wettelijk niet in het hoger onderwijs en dat wil ik veranderen. Als er zaken inhoudelijk moeten worden doorgelicht, zoals onlangs het afstudeerwerk bij de Inholland-opleidingen, dan schakelt de inspectie de NVAO in. Want die heeft daarvoor inderdaad de expertise. Wat je dus krijgt is dat de NVAO een opleiding eens in de zes jaar toetst en dat de inspectie voortdurend toezicht houdt, om te voorkomen dat er tussentijds dingen misgaan.’
Rukt de inspectie voortaan uit als een hbo-opleiding bijvoorbeeld slecht scoort in de Keuzegids?
‘De inspectie gaat letten op structurele klachten van studenten en docenten. Ze zal waakzaam zijn als bijvoorbeeld buitengewoon veel of buitengewoon weinig studenten vakken of opleidingen halen. Bij heel veel opleidingen zullen ze dus niet langskomen omdat daar alle lichten op groen staan. Het toezicht is risicogericht, dus we gaan geen enorme bureaucratie over de opleidingen uitrollen.’
Critici vinden dat de accreditatie nog te veel over processen en procedures gaat en te weinig over het eindniveau. Moeten visitatiepanels niet veel meer scripties en afstudeerwerken beoordelen, zoals onlangs bij de vier Inholland-opleidingen is gebeurd?
‘Ook dat gaan we dus aanpassen. Ten eerste kunnen de panels dit jaar voor het eerst aangeven welke afstudeerwerken ze willen inzien. Ik was eerlijk gezegd een tikje verbaasd dat de opleidingen dit in de eerste accreditatieronde zelf mochten bepalen. Dan krijgt een panel denk ik niet het werk van de grootste kneuzen voorgelegd. De panels gaan ook meer afstudeerwerken bekijken en zodra er verontrustende signalen zijn, kunnen ze de steekproef verder uitbreiden.’
‘Een andere verbetering is dat alle opleidingen van een bepaalde hbo-studie voortaan door één landelijk panel beoordeeld wordt. De rapporten zijn daardoor beter vergelijkbaar, zodat duidelijker zal zijn wat de goede en de minder goede opleidingen zijn. Ook nieuw is dat een panel tijdens de visitatie in de collegezalen komt kijken.’
Er komt een herstelperiode voor kantje-boord-opleidingen, die het voor de visitatiepanels makkelijker moet maken om hard te oordelen. Waarom is dat?
“Een van de grootste manco’s van de eerste accreditatieronde was dat een opleiding alleen een voldoende of een onvoldoende kon scoren en dat er ook geen hersteltermijn was. Bij twijfel ontstond de neiging om die onvoldoende dan maar niet te geven. Dat is heel slecht en daarom krijgen opleidingen waaraan getwijfeld wordt nu twee jaar de tijd om zich te verbeteren. Lukt ze dat niet, gaan ze alsnog dicht. Visitatiepanels zullen zich daardoor vrijer voelen om aan te geven wat er niet goed is bij een opleiding. De kramp gaat er een beetje uit.’
U wilt dat alle hbo-docenten op termijn een mastertitel hebben. Geldt die eis ook voor docenten die zijn aangenomen om hun waardevolle praktijkkennis?
‘Het hbo heeft een h en een b. Dus ja, je wilt als opleiding ook mensen uit de beroepspraktijk hebben die vanuit hun ervaring goed kunnen lesgeven. Maar ze hebben wel studenten tegenover zich die hoger onderwijs volgen. Dus moeten ze zelf ook hoogopgeleid zijn. Dat hoeft wat mij betreft niet meteen bij binnenkomst in het hbo, maar in vijf jaar kan dat best. Het is toch gek dat het nu voorkomt dat iemand met een mbo-diploma lesgeeft aan hbo’ers?’
