Reint Jan Renes is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein en blogt samen met collega Annette Klarenbeek op deze plek maandelijks over zijn vakgebied. Ditmaal: waarom knikken we instemmend bij de campagne tegen smartphones in het verkeer (maar doen we wat anders…).
Vorige week lanceerde onze minister van Verkeer en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen de landelijke verkeerscampagne ‘Rij MONO, fiets MONO’. Een interessante campagne met een belangrijke boodschap: laat je niet afleiden in het verkeer. In de auto of op de fiets zit je aan het stuur niet op je smartphone. Veel mensen zullen instemmend knikken. Inderdaad, zo hoort het. Toch laat de praktijk zien dat we vaak anders doen, ondanks instemmend geknik.
Als het om anderen gaat, kunnen we perfect inschatten wat hij of zij niet kan. We kijken kritisch en weten meteen hoe het zit (‘daar is hij niet zo goed in’). Als het onszelf aangaat zijn we een stuk milder. Sterker nog, de meeste mensen hebben een overdreven vertrouwen in hun eigen kwaliteiten (‘Nee tuurlijk, het is niet verstandig om twee dingen tegelijk te doen, maar ík kan dat’). Psychologen noemen dit fenomeen het Lake Wobegon-effect, genoemd naar een fictief stadje gecreëerd door de Amerikaan Garrison Keillor waar de vrouwen sterk zijn, de mannen knap en alle kinderen bovengemiddeld presteren.
Vooral deskundigen zijn vaak zeer optimistisch over hoe goed ze wel niet zijn. Artsen overschatten de juistheid van hun diagnoses en 94 procent van de wetenschappers vindt dat ze tot de besten in hun vakgebied behoren. Ook wat autorijden betreft is het Lake Wobegon-effect goed gedocumenteerd. Zo meent bijvoorbeeld 95 procent van de Britse automobilisten dat ze beter rijden dan een gemiddelde chauffeur.
Opvallend: vrouwen hebben minder last van onrealistische overmoed dan mannen, net als mensen met een depressie. Depressief realisme heet dit.
Overmoed kan functioneel zijn; je durft risico’s te nemen en je krijgt er een goed gevoel van. Maar overschatting van je eigen vermogen is in sommige situaties schadelijk, voor jezelf en (nog erger!) voor anderen. Juist in het verkeer veroorzaakt een te groot vertrouwen te vaak onherstelbare schade. Mooi dus dat er nu veel aandacht is voor het terugdringen van smartphonegebruik in het verkeer.
Echter: als het gaat om de impact van de campagne, dan is het te hopen dat de verantwoordelijke beleidsmakers niet gevoelig zijn voor het Lake Wobegon-effect: ‘We hebben een mooie campagne, nu komt alles goed’. Alleen in combinatie met strenge regelgeving en strakke naleving – een stereo aanpak dus – is er een kans dat we daadwerkelijk MONO gaan rijden.
