Universiteiten en hogescholen mogen geen goedkope sport- of culturele faciliteiten meer aanbieden. Dat heeft gevolgen voor Olympos, Parnassos en de Botanische Tuinen in Utrecht. Maar ook het aanbod voor zij-instromers bij lerarenopleidingen loopt gevaar.
Met publiek geld mag je geen private activiteiten financieren, is de regel. Universiteiten en hogescholen mogen dus niet zomaar met belastinggeld commerciële diensten optuigen. Anders is er sprake van ‘staatssteun’. Maar er is altijd een grijs gebied. Hoe strikt neem je dit principe? Het ministerie heeft de regels aangepast en gaat vanaf 2026 strenger handhaven. Straks mag er dus veel minder dan voorheen.
Sinds jaar en dag hebben universiteiten en grote hogescholen eigen sportfaciliteiten, waar studenten en personeel goedkoop kunnen sporten. Ook is er vaak een eigen theater dat ze gratis of voor een habbekrats kunnen gebruiken. En in de kantines kunnen ze meestal goedkoper terecht dan in de stad.
Prijs omhoog
‘Horecavoorzieningen en bijvoorbeeld sportvoorzieningen zijn in beginsel privaat’, schrijft het ministerie van Onderwijs nu aan alle onderwijsbesturen in het mbo, hbo en wo. Van sportschool tot kantine, je mag zulke voorzieningen voor studenten en personeel niet ‘vrijwillig, kosteloos of tegen een geringe vergoeding’ aanbieden, staat in de brief. En dus moet binnenkort de prijs omhoog.
De enige uitzondering geldt voor studenten van horeca- en sportopleidingen, die moeten leren koken en sporten. Daar mogen opleidingen zulke faciliteiten wel gratis aanbieden. Een woordvoerder van het ministerie laat weten: ‘Instellingen mogen investeren in een sportcomplex, maar vervolgens moeten ze aan de studenten wel een marktconform tarief rekenen om daar te kunnen sporten.’
Hetzelfde gaat gelden voor het culturele aanbod, van serie lezingen tot creatieve cursussen. ‘Dit mogen ze aanbieden, mits marktconform.’
Botanische tuin
De wet biedt wel ruimte aan universiteiten om aandacht te geven aan de ‘persoonlijke ontplooiing van studenten’. Maar, zegt de woordvoerder van het ministerie, wat dat in de praktijk betekent is de afgelopen jaren steeds verder ingekaderd. ‘Zoals bijvoorbeeld de inkadering dat sportvoorzieningen hier niet onder vallen.’
Nu dit doordringt, gaan de alarmbellen af. De Universiteit Utrecht vreest bijvoorbeeld ook voor de botanische tuin en het universiteitsmuseum. Als ze daarin blijven investeren, kan de overheid besluiten dat geld terug te vorderen. Bestuurslid Margot van der Starre zegt tegen het Utrechtse universiteitsblad DUB: ‘In het zwartste scenario kan de universiteit gekort worden op de Rijksbijdrage over 2025.’
Verzet
Universiteitenvereniging UNL verzet zich namens alle universiteiten tegen de nieuwe duiding. ‘Wij zien die activiteiten als onderdeel van onze publieke taak’, laat woordvoerder Ruben Puylaert weten. ‘Deze nieuwe uitleg kan inderdaad als gevolg hebben dat faciliteiten zullen verdwijnen.’ Het gaat niet alleen om de sportvoorzieningen, waarschuwt hij. Het kan ook gevolgen hebben voor universiteitsmusea, valorisatie van kennis en bijscholing in het kader van een Leven Lang Ontwikkelen.
De strikte uitleg klopt ook niet, meent UNL. Zoals toenmalig VVD-staatssecretaris (en later premier) Mark Rutte in 2005 schreef: het aanbieden van voorzieningen voor studenten is toegestaan ‘indien dit een functie vervult bij het tot stand brengen van sociale binding en een goed studieklimaat en langs die weg op positieve wijze het studierendement bevordert’.
De Vereniging Hogescholen sluit zich erbij aan. ‘Wij zijn er ook mee bezig’, zegt een woordvoerder. ‘Onze grote zorg ligt met name bij de zij-instromers op de lerarenopleidingen. Hun onderwijs wordt namelijk ook als private activiteit gezien, terwijl het een publieke taak is om leraren op te leiden.’
Oppositie
Oppositiepartijen trekken de wenkbrauwen op. ‘Dit is toch heel vreemd, om daar zonder enige aanleiding nieuw beleid op te zetten’, zegt Jan Paternotte (D66). ‘Maar het past helemaal in het beleid van Bruins: het Nederlandse hoger onderwijs zo onaantrekkelijk mogelijk maken.’ Het leven is al duur genoeg voor studenten, vindt hij, ‘en nu wil het kabinet ook nog studentenvoordelen afpakken waar al generaties profijt van hebben.’
Ook Luc Stultiens (GroenLinks-PvdA) kijkt ervan op. Hij heeft meteen Kamervragen ingediend over wat hij doorgeslagen marktwerking noemt. Bruins haalt Mark Rutte rechts in, meent hij. Mocht de minister de koers niet wijzigen, dan wil Stultiens weten wat hij gaat doen ‘om negatieve gevolgen van dit besluit te voorkomen, zoals dalende mentale gezondheid, culturele vervreemding en een afname van sociale cohesie’.
