Aan een hoge tafel zit coach Sebastiaan Fokke (36). Brede schouders, grote baard, hippe knot. ‘Heb je een drukke dag?’, vraagt ie. ‘Hier is het gekkenhuis, al drie maanden.’
Sebastiaan werkt als coach bij een zogenaamde STERK-plaats aan de HU. Dat is – kort gezegd – een opleiding waar verstandelijk gehandicapten een opleiding kunnen volgen tot ervaringsdeskundige.
Bij ervaringsdeskundige denk je wellicht aan iemand die goed kan luisteren, begrijpend knikt en inspirerend over zichzelf kan vertellen. Iemand die begrip toont en desnoods een paar telefoontjes voor je kan plegen.
Fokke: ‘Dat leren ze hier in principe bijna allemaal. Ze kunnen hierna aan het werk bij een instelling waar mensen graag willen leren van een ervaringsdeskundige. Bijvoorbeeld als adviseur, presentator of co-docent. De opleiding is nog niet erkend, maar dat komt misschien nog.’
Hoe is het om niet wilsbekwaam te zijn?
Naast Fokke zitten zijn studenten Melvin, Mariska, Willjam en Rosa. Ze hebben net , in groepjes van drie, gesprekken gevoerd met studenten van Social Work. Wat is het nut van dat praten?
Fokke: ‘Als je kok wordt, sta je vanaf dag één van je opleiding in de keuken. Een kapper doet niks anders dan knippen op school. Eigenlijk is het absurd dat Social Workstudenten in jaar twee stage gaan lopen en onze mensen dan pas leren kennen.’
HU-student Linda gaat erbij staan. Ze heeft net een uur met Mariska gepraat. ‘Ik doe een onderzoek naar wilsbeschikking bij mensen met een beperking. Het is leerzaam om van deze mensen te horen hoe zij erover denken. Hoe het voor ze is als anderen hun geld uitgeven. Normaal gesproken leer je het alleen van papier. Dit komt beter aan.’
Rosa (adhd) roept vanuit de verte: ‘Ik moet er niet aan denken om onder curatele te staan! Zo’n gast denkt alles over je te beschikken, raffelt zijn werk af, wil snel klaar zijn. Terwijl: het is wel mijn leven hè?!’
Fokke: ‘Hoe is dat voor jou, Melvin?’
Melvin: ‘Als ik een spelletje wil kopen, ga ik naar de winkel en doe ik dat gewoon. Ik overleg alles met mijn ouders.’ Hij is moeilijk verstaanbaar, vanwege niet-aangeboren hersenletsel. Ooit studeerde hij hier scheikunde. Op een dag stapte hij bij een vriend in de auto en ze kregen een ongeluk. Na drie maanden coma ontwaakte hij tussen de artsen en verpleegkundigen. Acceptatie van zijn lot is geen sinecure. ‘Life is life’ zegt hij er zelf over.
Willjam gaat gewoon zelf naar Albert Heijn. Maar soms wordt hij weggestuurd. ‘Dan zeggen ze: “je mandje is leeg, je hebt vast geen geld bij je.” Nou, dan hoeft het van mij niet meer. Dan ben ik zó foetsie.’
‘Ze willen niet zielig gevonden worden,’ zegt Fokke. En dan stelliger: ‘Wat maakt hun leven minder mooi? Wie bepaalt dat?’
Ieder krijgt zijn specialisme
Eenzaamheid, seksualiteit, wilsbekwaamheid: zomaar wat thema’s die die ze met de Social Workstudenten bespreken. Vooral Mariska vindt seksualiteit interessant. ‘Dat mensen met een beperking verlangens hebben is vaak taboe. Een “normaal mens” gaat naar de kroeg, zit op Tinder of huurt desnoods een prostituee. Dat kunnen wij niet. Bovendien zijn we bang voor afwijzing, kwetsbaar voor misbruik, kunnen lastiger onze grenzen aangeven en moeilijker de situatie inschatten. Maar we hebben verlangens, net als iedereen. En hoe kaarten we die aan?’ Ze leert het onderwerp te bespreken met anderen.
Rosa is vooral geïnteresseerd in onderwijs. Ze heeft een ‘rot-schooltijd’ gehad. Die ervaring kan ze meenemen, hoewel ze moet leren dat sommigen het goed hadden op school. ‘De dingen in breder perspectief zien, dat is één van de dingen die ze hier leren’, vertelt Fokke.
Ze zullen ongeveer drie jaar naar school gaan, drie volle dagen per week. De lessen zijn voor iedereen een beetje anders, want de één heeft een laag IQ, de ander is autistisch en Rosa heeft bijvoorbeeld extreem adhd. ‘Er hoeft maar iemand langs te lopen, en je bent haar kwijt’, legt Fokke uit. ‘Ze heeft een spanningsboog van niks.’
Mariska heeft iets anders te leren. Ze is 43, heeft een laag IQ en ze is naar eigen zeggen haar hele leven lang overvraagd. ‘Ik heb moeite met “nee” zeggen. Ik ga maar door en door. Al is het elf uur ’s avonds, als je iets aan me vraagt, doe ik het meteen.’
‘In Finland horen we er gewoon bij‘
Wat betekent dat voor Mariska, een laag IQ? Daar heeft ze duidelijk eerder over nagedacht: ‘Ik heb tijd nodig om dingen te begrijpen. Brieven van de gemeente bijvoorbeeld, die zijn te moeilijk. Schrijf alles lekker in jip-en-janneketaal en laat die moeilijke woorden maar zitten.’
Willjam: ‘Hey Fokke, wist je dat ze in Finland alles samen doen? Op het hbo lopen daar ook gewoon mensen met een beperking rond. Dat is veel beter want daar horen we er gewoon bij. Daarom willen we beter worden vertegenwoordigd, in de politiek bijvoorbeeld. Ze moeten minder moeilijke partijprogramma’s schrijven.’
Welke woorden moeten we vermijden, als het aan hun ligt?
‘Het woord “cliënt”. Dat vinden ze niks. Ze zijn geen cliënten, ze zijn gewoon mensen. “De wind van voren”. Dat is ook niks. Autisten zien dat letterlijk en snappen zo’n uitdrukking niet. “Impliceren”: veel te moeilijk. Fokke kijkt even op de homepage van Trajectum. ‘Gestalte’, ’audit’ ‘een pad bewandelen’. Alledrie no go’s. Wij zeggen het simpeler.’
Leer ons kennen, we zijn met veel
De Sterk-plaatsen in het onderwijs hebben een missie. Coaches zoals Fokke willen dat mensen met een beperking interessanter werk krijgen en meer te zeggen hebben in de maatschappij. Dat er mèt ze wordt gepraat in plaats van óver ze. Daarvoor is het nodig dat ze niet weg worden gestopt. Hij is dagelijks in gesprek met de gemeente, met zorginstellingen en met mensen uit het onderwijs. Hij wil gelijke kansen voor ze. ‘Het werk wat ze nu kunnen doen is – grof gezegd – harken, schroefjes aandraaien of borden afwassen. Hun potentie wordt niet benut.’
Nu de HU weer open gaat, wil hij ons zoveel mogelijk ontmoeten. Niet alleen studenten van Social Work, maar iedereen die geïnteresseerd is. ‘Kom bij ons langs op Padualaan 101, maak een afspraak en leer ons kennen. Er zijn in Nederland naar schatting 400.000 mensen met een beperking. Bij ons kun je leren waar we goed in zijn en waarmee je ons het beste helpt.’
De STERKplaatsen zijn onderdeel van LFB, een stichting door en voor mensen met een verstandelijke beperking.
Ook interessant: VIDEO: Wat vinden studenten van genderneutrale voornaamwoorden?
