Binnen de HU is discussie ontstaan over de vraag of de hogeschool moet meedoen met de Barometer Culturele Identiteit, een instrument dat de afkomst van medewerkers meet. Het college van bestuur besloot aanvankelijk van wel, maar trok dit besluit in. Een vergelijkbare situatie deed zich voor aan de Universiteit Utrecht.
De Haagse Hogeschool had in 2020 zo’n 70 procent mensen in dienst met een Nederlandse achtergrond. Daarnaast was 14 procent van niet-westerse komaf en had 16 procent Europese roots. Ook beschikt de hogeschool cijfers over de ‘culturele identiteit’ van mensen uit de faculteiten en diensten. Verder staat vast wat het percentage medewerkers is met een Nederlandse, westerse en niet-westerse achtergrond in hoge en lagere schalen.
Voor wie diversiteit en inclusie hoog in het vaandel heeft staan, zijn zulke cijfers handig. Colleges van bestuur, afdelingen Human Resources en diversity officers kunnen met deze harde gegevens aan de bak.
Ze zijn afkomstig van de Barometer Culturele Identiteit, waaraan de Haagse Hogeschool meedeed. De gegevens van de eigen organisaties zijn via een dashboard makkelijk te vergelijken met de achtergrondgegevens van werknemers in de regio of per bedrijfstak.
Koffiedik kijken
De HU beschikt tot op heden niet over deze cijfers en het is dus koffiedik kijken hoe het met de culturele identiteit van het personeelsbestand gesteld is. Het is in principe verboden om gegevens over etnische afkomst te registreren. ‘Gebrek aan data vormt een aanhoudende belemmering voor effectief cultureel diversiteitsbeleid’, constateerde minister Koolmees (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) aan de Tweede Kamer bij de start van de culturele barometer in 2020.
Hoe werkt die culturele barometer? Deze dienst van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) brengt sinds 2020 de migratieachtergrond van het personeel van organisaties en bedrijven in kaart. De barometer maakt onderscheid tussen Nederlandse, westerse (Europa min Turkije) en niet-westerse migratieachtergrond (grofweg uit Afrika, Latijns-Amerika, Azië en Turkije). Deze indeling ligt overigens onder vuur en wordt volgend jaar aangepast.
Bedrijven of instellingen die aan de culturele barometer meedoen, geven bepaalde data van het personeel door. Het CBS koppelt die data aan de registers van het UWV (met gegevens over salarissen en uitkeringen) en de personenadministratie van de gemeenten (met onder meer het geboorteland, inclusief die van de ouders). Deelnemende organisaties krijgen een rapport met de uitkomsten en de gegevens worden gepubliceerd op de website van het CBS.
Veilige werkomgeving
Diverse organisaties en bedrijven maken gebruik van deze dienst, zoals de gemeente Amsterdam en verzekeraar ASR. Ook sommige universiteiten en hogescholen ontdekten de service van het CBS. Behalve de Haagse Hogeschool sloten bijvoorbeeld de Hogeschool van Amsterdam, de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten en enkele universiteiten een contract met het CBS.
‘We vinden het belangrijk om, als afspiegeling van de maatschappij, een diverse HU Gemeenschap te zijn’
Ook de HU en Hogeschool Rotterdam wilden participeren in de barometer. Zij meldden zich aan na een oproep van Zestor, een organisatie die zich inzet voor een gezonde en veilige werkomgeving op de hogescholen. De organisatie had plaats voor vier hogescholen voor een pilot. ‘Deze hogescholen krijgen een rapport in handen met data, waarop beleid gemaakt kan worden’, belooft Zestor op de site. Een woordvoerder wil niet ingaan op details over de deelname en ook niet op de vraag of zich andere hogescholen hebben aangemeld.
Nadat het college van bestuur van de HU in maart 2022 besloot met de pilot mee te doen, verscheen een maand later een aankondiging op de interne site Sharepoint, een bericht dat er nog steeds op staat. De boodschap: iedereen moet zich thuis kunnen voelen op de hogeschool. ‘We vinden het belangrijk om, als afspiegeling van de maatschappij, een diverse HU Gemeenschap te zijn.’ Met de resultaten van de culturele barometer kan de HU ‘zo nodig gerichte acties uitzetten’, is het idee.
Bezwaar maken
Om de data van de barometer te verkrijgen, levert de hogeschool zelf gegevens aan bij het CBS, zoals geboortedatum, geslacht, postcode en huisnummer. De HU benadrukt dat die aangeleverd worden in een ‘beveiligde uploadportaal’ en na verwerking geanonimiseerd of verwijderd worden. Aan het einde van het bericht op Sharepoint staat dat medewerkers die bezwaar maken tegen het doorgeven van hun gegevens dit tot 1 juni kunnen laten weten. Zij moeten dan een formulier invullen. De betreffende data zullen dan niet naar het CBS gestuurd worden.
‘Verbijsterend. Wie leest dit?’, reageert een ingewijde op dit korte bericht. Hij vindt de communicatie naar medewerkers over deelname aan de culturele barometer mager. Voor zover bekend zijn medewerkers niet via een brief of mail geïnformeerd door het college over deelname aan de Barometer Culturele Identiteit en ook niet over het voornemen de data door te geven aan het CBS. Ook is de Hogeschoolraad (HSR) niet vooraf geconsulteerd over de plannen. Wel is de raad achteraf door het college geïnformeerd.
In dat licht is het niet zo vreemd dat het college op zijn schreden moest terugkomen. Collegevoorzitter Jan Bogerd zei tijdens de overlegvergadering op 25 mei met de HSR dat het besluit tot deelname aan de barometer met onmiddellijke ingang is teruggetrokken. Dit omdat de beslissing van het college is genomen op basis van ‘onvolledige informatie’. Welke informatie dit is of wat ontbrak zei hij er niet bij. Ook is niet bekend gemaakt hoe en door wie het college is geïnformeerd over deze nalatigheid.
Tweede Wereldoorlog
Voor de zomervakantie volgden gesprekken over de deelname aan de barometer en het uitwisselen van data tussen de HU en het CBS. Daaruit bleek dat de dienst HR (inclusief de projectleider Diversiteit en Inclusie) voorstander is van deelname. Terwijl de ‘privacy-organisatie’ (bestaande uit onder meer de Privacymanager en functionaris Gegevensbescherming) bezwaren hebben. In september volgden vervolggesprekken. De adviezen gaan op korte termijn naar het college. Geen van de betrokkenen wil vooralsnog over deze zaak uitleg geven.
‘Ik wil niet dat mijn werkgever gegevens opneemt in de administratie over mijn afkomst’
Peter Douma, lid van de Hogeschoolraad en docent bij de opleiding Journalistiek, wil zich over deze kwestie wel uitspreken. Hij is tegen deelname van de HU aan de culturele barometer, zegt hij. ‘Ik krijg er associaties bij over de Tweede Wereldoorlog. Het is niet voor niets dat verzetsgroepen in Amsterdam en Groningen de bevolkingsregisters overvielen en in de brand staken. Ik wil niet dat mijn werkgever gegevens opneemt in de administratie over mijn afkomst, over welke afkomst dan ook.’
De strubbelingen van de HU met de culturele barometer lijken op de controverses bij enkele universiteiten in het afgelopen jaar. Onder meer de besturen van de Universiteit Utrecht (UU) en Universiteit van Amsterdam (UvA) besloten aan te haken bij de culturele barometer. Maar zij zijn er inmiddels voorlopig mee gestopt. Aanleiding waren kritische vragen vanuit de medezeggenschapsraden. Ook weigerden personeelsleden op grote schaal toestemming om de data te mogen uitwisselen.
‘Discutabel onderscheid’
Binnen de UU rezen vragen over de manier waarop de gegevens van de universiteit gekoppeld werden door het CBS. Daarnaast bestond de vrees dat de privacygevoelige data via hacks in handen komen van vreemden, meldde universiteitsmedium DUB.
Lieke Schrijvers van de personeelsgeleding van de universiteitsraad, maakte zich zorgen over de deelname aan de barometer, zei zij in NRC (achter betaalmuur). ‘Mensen hebben een keur aan achtergronden. Het lijkt me daarom niet goed mensen in te delen in westers of niet-westers. Daarmee bevestig je bepaalde hokjes en hou je een discutabel onderscheid in stand, wat de inclusiviteit niet ten goede komt.’
UU-hoogleraar Sociale Wetenschappen Leoniek Wijngaards-De Meij, betrokken bij de Barometer Culturele Diversiteit, zei in hetzelfde artikel dat de universiteit mensen ook liever niet in hokjes stopt. ‘Maar om kansenongelijkheid te bestrijden willen we niet speculeren en ons baseren op betrouwbare informatie. Daarom hebben we de afweging gemaakt hier wel aan mee te doen. Bovendien zijn we ervan overtuigd dat de privacyrisico’s beperkt zijn.’
Gebrek aan draagkracht
Zo’n 430 medewerkers van de universiteit zijn het niet met de hoogleraar eens en maakten er bezwaar tegen dat hun gegevens bij het CBS belandden. Daarnaast gaf de Universiteitsraad een negatief advies over deelname aan de culturele barometer. Dit gebrek aan draagkracht was reden voor het bestuur om er voorlopig mee te stoppen. Het college wil samen met andere universiteiten en de Universiteitsraad in gesprek hoe de deelname aan de barometer weer opgepakt kan worden.
Een andere argument is het besluit van het CBS om het onderscheid tussen Nederlands, westerse- en niet-westers te laten vallen. Na discussies concludeert het CBS dat de termen stigmatiserend zijn. Vanaf eind 2022 worden deze termen vervangen door een indeling naar werelddelen en veelvoorkomende immigratielanden, schrijft het CBS op de website. Ook zal vanaf dan het woord ‘migratieachtergrond’ niet meer voorkomen. ‘Dit heeft verder geen invloed op de opzet van de barometer’, voegt CBS eraan toe.
De vraag is of het participeren in de barometer ook zoden aan de dijk zet. De Hogeschool van Amsterdam deed vanaf 2018 mee met een pilot van de Barometer Culturele Identiteit, schrijft hogeschoolmedium HvanA. Die bracht aan het licht dat in 2017 zo’n 11 procent van de medewerkers een niet-westerse achtergrond heeft. Dat moet in 2022 bijna verdubbelen naar 20 procent, was de doelstelling.
Trainingen tegen vooroordelen
In november 2021 blijkt het niet op te schieten: het aantal is met nog geen 2 procent gestegen naar 12,8 procent. Ondanks divers samengestelde sollicitatiecommissies, trainingen tegen vooroordelen en een recruitmentbureau met een multicultureel netwerk. Ook een traineeproject waarvoor twee miljoen euro is uitgetrokken leidde niet tot het gewenste doel. ‘We zijn er nog lang niet’, zei bestuursvoorzitter Jopie Nooren in HvanA.
