Het is onvoorstelbaar dat Diederik Stapel vijftien jaar lang kon frauderen voordat hij ontmaskerd werd. 'Hier heeft de wetenschap van hoog tot laag gefaald', aldus Pim Levelt namens drie onderzoekscommissies.
De fraude van de gevallen hoogleraar Diederik Stapel is 'zeer aanzienlijk', concluderen de commissies die onderzoek deden naar zijn wetenschappelijke publicaties. Stapel heeft gefraudeerd in zeker 55 van de 130 artikelen die hij schreef en bij tien proefschriften die hij begeleidde. Ook is er een sterk vermoeden van fraude in elf oudere artikelen van zijn hand uit de periode die hij in Amsterdam en Groningen werkte. Dit blijkt uit het eindrapport van drie onderzoekscommissies, dat vandaag werd gepresenteerd.
Er is op grote schaal sprake geweest van ‘falende wetenschap’, aldus de commissie, die ook hard oordeelt over de onderzoekscultuur waarin de grootschalige fraude jarenlang niet is opgemerkt: 'Er was van laag tot hoog sprake van een algemene veronachtzaming van fundamentele wetenschappelijke standaarden en methodologische eisen.' De commissies bekritiseren niet alleen vakgenoten van Stapel, maar ook eindredacteuren en ‘reviewers’ van internationale tijdschriften.
De drie rectoren van de universiteiten die het rapport in ontvangst namen, benadrukten dat er op alle niveaus van hun instellingen lessen zullen worden getrokken uit de fraudezaak. 'Stapel heeft te veel ruimte gekregen', zei Philip Eilander van de Universiteit Tilburg. Daar loopt nog onderzoek naar de rol van een aantal promovendi die volgens het onderzoek wel wisten dat Stapel gerommeld had met hun onderzoeksgegevens. De doctorsgraad van de andere promovendi staat niet ter discussie.
Er loopt ook nog een onderzoek van de Fiscale inlichtingen en opsporingsdienst (FIOD) naar Stapel, omdat hij gebruik heeft gemaakt van onderzoeksgeld van de overheid. Aanvankelijk meldde wetenschapsfinancier NWO dat Stapel 2,2 miljoen euro had ontvangen, maar feitelijk bleek dit 1,4 miljoen euro te zijn. Er zou meer geld zijn toegekend door NWO dan uiteindelijk werd uitgekeerd. Het FIOD-onderzoek wordt in het eerste kwartaal van 2013 afgerond.
Diederik Stapel is een voormalige Tilburgse hoogleraar in de sociale psychologie. In augustus 2011 trokken drie junior-onderzoekers en tevens collega’s van Stapel aan de bel bij de rector magnificus van de Universiteit van Tilburg omdat ze vermoedden dat de bejubelde hoogleraar fraude had gepleegd. Een week later gaf Stapel toe dat er in sommige publicaties sprake was van gefingeerde data. Hij werd ontslagen door de Tilburgse universiteit en leverde vrijwillig zijn doctorstitel in bij de Universiteit van Amsterdam.
Nadat de hele affaire aan het licht kwam, werden in de herfst van 2011 drie commissies geïnstalleerd om de wetenschappelijke carrière van Stapel na te lopen en zijn publicaties te controleren op gefingeerde data en verzonnen resultaten. Ook de proefschriften die hij begeleidde en de artikelen waarvan hij coauteur was, zijn onder de loep genomen. De commissies werden ondersteund door statistici die onregelmatigheden met ingewikkelde berekeningen konden aantonen.
