We zitten te veel binnen, ziet docent Nanda Vrielink. Daarom geeft ze een gastles aan studenten van de minor De Staat van de Wereld op de Utrechtse Heuvelrug. Studenten verplaatsen zich overtuigend in een berk.
‘Otto van Wassenaer’ staat er op het scoutingsgebouw waar we ons verzamelen. Overal waar je kijkt, verschijnen er studenten vanachter een boom. Ze vormen een kring rond Nanda, die keurig op hen wacht in een zonnetje dat zijn weg moeizaam door de bladeren kan vinden.
‘Fijn om buiten te zijn’, schreeuwt een van de studenten.
Het was niet iedereen gegund om de weg naar het bos te vinden. ‘Ik ging vanuit gewoonte naar het schoolgebouw, toen ik me realiseerde dat we buiten les hadden’, vertelt Hasan.
‘Welkom allemaal’, begint Nanda wanneer de groep compleet is. ‘Vandaag is het even anders dan anders’.
Nanda vertelt dat ze zich al een tijdje bezighoudt met de energietransitie. Maar na een tijdje begon ze daaraan te twijfelen.
‘Ik dacht bij mezelf: eigenlijk vervangen we de ene brandstof met de andere. Ligt het probleem niet veel dieper? Moeten we onze verhouding tot de natuur niet veranderen? Daarom zijn we nu buiten’, vertelt Nanda. ‘En ik wilde zelf ook graag vaker weg van mijn laptop.’
Waarden van de natuur
Nanda tapet een vel papier vast aan het scoutingshuis en houdt een stift in de aanslag.
‘Welke waarde heeft de natuur voor ons?’
De studenten vuren een voor een woorden af. ‘Eten?’, vraagt de een. ‘Rust’, roept de ander.
Naarmate het vel papier voller raakt, neemt het abstractieniveau van de woorden toe. ‘Spiritualiteit, identiteit, verbondenheid!’ Nanda kijkt de studenten vragend aan en schrijft door.
‘Je ziet dat de natuur ons veel te bieden heeft, maar wat gebeurt er als we de vraag omdraaien. Wat bieden wij de natuur?’
Stilte. ‘Natuurbeheer?’, fluistert iemand voorzichtig.
‘Maar dat is omdat de mens die natuur om zeep heeft geholpen’, roept haar medestudent. Anderen knikken instemmend. Het blijft stil.
‘Energie? We geven de natuur energie?’, zegt een student.
Na een tiental pogingen geven de studenten het toch op.
‘Je ziet dat het moeilijker is om iets te benoemen wat wij de natuur te bieden hebben. Eigenlijk is dat gek. Wij zijn immers onderdeel van het ecosysteem, net als alle andere organismen. Natuurlijk hebben wij iets te bieden!’
De groep lijkt niet gelijk overtuigd. ‘Ik vind het maar een gekke vraag’, roept iemand in de kring. ‘Is het de bedoeling dat we ons hier beter gaan voelen over onszelf?’
Gebruik alle zintuigen
We lopen in tweetallen het bos in. Nanda geeft de studenten de opdracht om hun mooiste herinneringen aan de natuur te delen. ‘Bij mij in de buurt ligt een parkje, daar kan ik altijd erg genieten’, deelt de ene. De ander zoekt de natuur verder van huis. ‘Ik was laatst in Myanmar en liep daar door een heus oerbos. Het was zo overweldigend! Het gaf me echt het gevoel dichtbij de natuur te staan.’
Uiteindelijk komen we terecht bij een meertje tussen de zandduinen. ‘Moet je die wortels van die bomen zien! Door de erosie zijn ze helemaal kaal, interessant!’ De aanwezigen staan in een cirkel, met hun rug naar elkaar toe. ‘Probeer al je zintuigen te gebruiken’, vervolgt Nanda. ‘Kijk eerst naar de verte, dan omhoog, dan dichtbij. Zak nu door je knieën en gebruik je tastzin, wat voel je?’ Een voorbijganger loopt ondertussen met een hond langs de cirkel. Hij kijkt er even naar en loopt vervolgens snel door. ‘Wie wil proeven, mag dat ook, maar wees voorzichtig.’
‘En dan nu: observeer een halfuur lang een organisme naar keuze. Gebruik al je zintuigen!’ De studenten kijken zoekend om zich heen, waarna ze zich langzaam in clusters naar alle uithoeken van de vlakte verspreiden. ‘O ja, maak deze opdracht individueel!’ De clusters splitsen zich op. Hassan gaat bij een berk staan en pakt zijn kladblok. Elk detail legt hij nauwkeurig vast. ‘Ik vind het een mooie boom, en zo eenzaam. Hoe is hij hier gekomen?’
Een andere student staart naar een stel eenden in het meertje. ‘Volgens mij worden eenden onderschat. Het fascineert me hoe ze zich kunnen aanpassen aan allerlei milieus. Oh nee, daar komt een hond!’
De eenden scheren zich naar een veilig plekje, met hun observator erachteraan hollend. Iemand anders probeert de opdracht hoog in een boom uit te voeren. ‘Ik wist niet wat ik wilde observeren, zag deze boom staan en dacht: waarom klim ik er niet in?’
Eenmaal terug bij het scoutinggebouw gaan de studenten op een denkbeeldige lijn staan. ‘Ik geef zo een aantal stellingen, en dan moeten jullie bij jezelf nagaan of het past bij het organisme dat jullie zojuist hebben bestudeerd. Dus jij bent die berk, jij die bladluis, jij die dode bij en jij bent voor nu even de mens.’ ‘Een dode bij wordt moeilijk, misschien is een levende handiger’, oppert de dode bij. ‘Oké, levend is inderdaad beter’.
Planten, diep in gedachten
‘De eerste stelling luidt: kan jij bewegen?’
Iedereen behalve de berk neemt een stap naar voren.
‘Kan jij dansen?’
Twijfel. De dieren nemen voorzichtig een stap naar voren.
‘Kan jij communiceren met andere organismen?’
De dieren twijfelen geen moment, maar de planten verzinken diep in gedachten.
‘Kan ik communiceren?’, vraagt Hassan de berk.
‘Ja!’, verzekert zijn buurvrouw hem. ‘Via je schimmelnetwerken. Zodra er droogte op komst is, kunnen bomen dat met elkaar delen en zich erop voorbereiden.’
‘Dan nu: neem jij meer dan je nodig hebt?’
De mens neemt een stap naar voren, de andere dieren en planten ver achter zich latend.
‘Hoe voelt dat?’, vraagt Nanda.
‘Eenzaam. Dat zet wel aan het denken.’
Boomschors mee naar huis
Nanda vraagt de studenten tot slot iets te pakken van het terrein, waarna ze mogen vertellen wat ze meenemen uit de les, zowel fysiek als mentaal.
‘Ik heb vandaag veel geleerd! Deze boomschors neem ik mee, omdat het uit verschillende lagen bestaat. Dat symboliseert de complexiteit van het thema van vandaag.’
Als iedereen zijn woordje heeft gedaan, verdwijnen de studenten achter de bomen, als onderdeel van het ecosysteem.
Nanda Vrielink is Project Officer bij het Centre of Expertise Smart Sustainable Cities.
