In het kader van Vrouwendag toog journalistiekstudent Bente van den Hurk naar vrouwelijke leiders aan de HU: de collegevoorzitter en de instituutsdirecteur bij ICT. Welke obstakels moesten zij overwinnen? En waarom zijn er nog steeds meer mannen dan vrouwen de baas?
Bente (24) zit in het derde jaar van haar opleiding Journalistiek.
Vrouwen in topfuncties. Ik dacht dat er anno 2024 wel evenveel vrouwen als mannen leiding zouden geven, na zoveel jaar emancipatie. Niet dus. Veel vrouwen komen niet aan de top, terwijl ze er net zo geschikt voor zijn als mannen. Aan ambitie geen gebrek, bij mijn vriendinnen en mij. Wat houdt ons dan tegen straks hogerop te komen? Vrouwelijk leiderschap is toch belangrijk?
Gender Gap
Bij de helft van alle hogescholen staat een vrouw aan het roer. Aan de HU zitten sinds dit jaar twee vrouwen en één man in het college van bestuur. Niet overal is het percentage zo hoog, lees ik in het onderzoek van het Global Gender Gap Report. En het stagneert. Ons land blijft wederom op de 28e plaats steken. Onze buurlanden Duitsland en België staan juist in de top tien. Wat gebeurt hier?
Het begint veelbelovend. Van de vrouwen in Nederland heeft 52 procent een hbo- of wo diploma, van de mannen is dit 40 procent. Het gaat op latere leeftijd mis. Slechts een kleine 14 procent van de bedrijven in Nederland heeft vrouwen in de top. Gemiddeld is 32 procent van de leidinggevenden vrouw. Zelfs in sectoren waar vrouwen zijn oververtegenwoordigd, zoals de zorg- en het onderwijs, ligt het aantal vrouwen in leidinggevende functies 10 procent lager. Ook al is de aanwezigheid van vrouwen in startposities gemiddeld 46 procent, toch daalt dit aantal met 25 procent in de top. Het ‘glazen plafond effect’.
De baas van de HU
NB: Het interview met Wilma Scholte op Reimier is medio januari afgenomen, nog voor de media-aandacht voor de lezingenreeks over de Holocaust.
Ik zocht voorzitter van het college van bestuur (cvb), Wilma Scholte op Reimer, op in haar kantoor. Zij is naar eigen zeggen haar hele carrière ‘bij zichzelf gebleven’. ‘Ontdekken waar mijn krachten liggen, ging niet vanzelf, het was een lange leerweg.’
Wilma komt uit een dorp in Twente, waar zij als een van de eerste vrouwen naar het hoger onderwijs ging. Het was in die tijd voor meisjes niet vanzelfsprekend om buitenshuis te gaan werken of te gaan studeren. ‘Ik had altijd al een drive naar het avontuurlijke, ik wilde weten welke kansen er voor mij waren.’
Wilma: ‘ In het begin ging mijn moeder overal mee naar toe. Omdat alles nieuw was voor mij en mijn omgeving, moest ik weerbaar zijn. Ik heb altijd de ambitie gehad aan de top te komen. Ik wist dat ik me daarvoor moest onderscheiden van de anderen. Nét iets meer doen of iets harder werken.’
Scholte op Reimer omschrijft haar manier van leiding geven graag als ‘professioneel leiderschap’. ‘Ik maak gebruik van mijn kennis en kunde in het vakgebied, luister naar mensen en probeer zo de best mogelijke werkomgeving te creëren. Hiërarchisch leidinggeven, targets bepalen en taken stellen is niet mijn manier, het gaat om de intrinsieke motivatie van de mensen. Een goede balans tussen thuis en werk is belangrijk. Als het thuis goed gaat, gaat het ook beter op werk.’
Ik vroeg Scholte op Reimer waarom het volgens haar niet meer vrouwen lukt hetzelfde pad te bewandelen als zij?
‘Vroeger was mannelijk leiderschap de norm en die zit nog steeds vastgeroest in de maatschappij’, stelt zij vast. ‘We zijn nog steeds bezig met emanciperen. Ik denk dat vrouwen niet altijd weerbaar zijn tegen de masculiene bedrijfscultuur in de top. Door een masculiene bedrijfsculltuur kun je je uit het veld geslagen voelen, door onzekerheid of ongemak. Zelf had ik daar niet zo’n last van. Ik ben altijd bij mezelf gebleven, ook in een mannenwereld aan de top.’
Op het moment dat je meegaat in de ‘one of the guys’ cultuur begeef je je op glad ijs.
Als enige vrouw in meetings heeft ze weleens flauwe opmerkingen gekregen. Hoe ze daarmee omging? ‘Ik nam die persoon na de vergadering apart en vertelde hem wat ik daar niet oké aan vond. Op het moment dat je meegaat in de ‘one of the guys’ cultuur begeef je je op glad ijs. Als je niet jezelf bent, ga je een keer onderuit.’
‘Het heeft ook voordelen’
Daarnaast zag ze ook voordelen als enige vrouw in die mannenwereld te werken. ‘Er werd de deur voor mij open gehouden en goed naar me geluisterd.’ Toch begrijpt ze dat het ontmoedigend kan zijn voor vrouwen in een masculiene bedrijfscultuur. Omdat ze wel ziet wat die met je kan doen. ‘Je moet echt ambitie hebben en weerbaar zijn om staande te blijven.’
De laatste tijd zijn er steeds meer cursussen voor vrouwelijk leiderschap. Zelf is ze daar geen fan van. Juist dat onderscheid maken tussen mannen en vrouwen vind ze negatief werken. ‘Carla Clarissa, The Women’s Leadership Program lees ik wel. Ik vind het belangrijk dat mensen zich bewust zijn van het feit dat vrouwen veel obstakels ervaren op weg naar de top.’
Door thuis de taken te verdelen met mijn man, kan ik er op het werk volledig zijn
Haar kinderen stonden altijd op nummer één. Borstvoeding geven als voorzitter in een vergadering vond ze daarom heel normaal. ‘Mijn man kwam de baby brengen en ik voedde mijn dochter tijdens het voorzitten.’ Of ze het nu nog zou doen, daar twijfelt ze over. ‘Er zullen vast wel mensen gedacht hebben: Wat is zij nou aan het doen?’
Haar partner en zij verdeelden het huishouden en de kinderen evenwichtig zodat niet alle zorgen en taken voor haar waren. ‘Zonder die balans had ik niet fulltime kunnen werken en deze functies kunnen vervullen’. En verder is mijn tip aan studenten met ambitie: Ontdek waar jouw krachten liggen, onderscheid je van de rest. En stel vragen. Het stellen van vragen is geen teken van zwakte maar juist van kracht.’
Vrouwen kiezen vaker voor deeltijd ivm zorg voor kinderen en meer ontspanning.
Ze krijgen vaker een burn-out waardoor ze minder werken daarna niet voltijd terugkomen.
Ze stuiten vaak op een masculiene bedrijfscultuur en dat ontmoedigt.
Een stereotype masculiene bedrijfscultuur wordt meestal herkend doordat het vooral draait om erkenning, successen behalen, geld en macht. De sfeer is ‘mannen onder elkaar’, ‘mannen humor’, ‘die vrouwen niet begrijpen’.
Vrouwen worden vaker seksueel geïntimideerd op de werkvloer en dat ontmoedigt.
Vrouwen in de ICT
‘Bedrijven in de ICT zijn gewend aan een mannencultuur op de werkvloer’, vertelt Anita Bosman, directeur van het Instituut voor ICT. Ze stopte zelf twee keer na een half jaar. ‘Het grappige was dat beide keren de directeur aan mijn bureau stond om te vragen of ik alsjeblieft wilde blijven. Ik begreep dat toen niet en dacht dat ik nooit tegen die mannen op kon. Nu begrijp ik dat ik andere taal en competenties meebreng.’
Voor Bosman was het altijd al duidelijk dat ze onafhankelijk wilde zijn. ‘Mijn moeder was huisvrouw en vader was aan het werk. Alleen mannelijke eigenschappen werden toen gezien als geschikt voor topfuncties en leiderschap. Maar ik zag altijd dat mijn moeder en oma veel meer in zich hadden, zo jammer dat ze dat in die tijd nooit konden gebruiken.’
Bosman: ‘Ik wil met mijn kwaliteiten een community op de HU creëren waar iedereen fijn kan werken. Als leider ben ik een verbinder en een netwerker. Ik heb zowel feminiene als masculiene eigenschappen die ik gebruik in mijn functie.’
Tekort aan vrouwen
Slechts 19 procent van de ICT’ers is vrouw. Hier in Nederland heeft de ICT onterecht, volgens Bosman, een imago van ‘mannen- en nerds’. Als het dan toch lukt om vrouwen op de opleiding voor ICT te krijgen, doet ze er alles aan om deze ook te behouden. Onder andere met VICT: Vrouwen in ICT.
Zolang de sector het jongens imago behoudt blijft het onaantrekkelijk om als vrouw de techniek in te gaan
Van de vrouwen die in de techniekwereld komen, blijft nog maar een derde over. Aan de top komen is nog lastiger. Bosman: ‘Vrouwen willen aan alle competenties voldoen en solliciteren niet als ze niet perfect zijn. Mannen doen dat wel. Vrouwen worden ook harder beoordeeld, dat zit vanuit vroeger al ingebouwd in ons systeem’.
Is het slecht dat vrouwen zo ondervertegenwoordigd zijn in Bosmans vakgebied? Bosman vindt van wel. ‘De ontwikkelingen in de techniek worden vooral getest voor- en door mannen. Je krijgt dan hele gekke dingen, zoals zorgapps en navigatiesystemen die alleen op mannen zijn gericht en getest.’
Carrière killer
Deeltijd werken is voor veel mensen een carrièrekiller. Voor de kinderen zorgen en het huishouden doen kan de weg naar de top moeilijker maken. Bosman: ‘Mijn man en ik doen samen het huishouden en de kinderen. Daardoor heb ik mijn leiderschapambities kunnen waarmaken. Zonder een geëmancipeerde man was het me niet gelukt.’
Zij is ook echt one of the guys
Bosman: ‘Vaak worden dezelfde dingen benoemd als vrouwen het gemaakt hebben naar de top. “Maar zij heeft ook mannelijke eigenschappen” of “Zij is ook one of the guys”. Heel onterecht. Zelf ben ik hier nooit in meegegaan. Ik heb mijn feminiene eigenschappen, zoals verbinden en mensgericht werken, als kracht ingezet.’
Durf te solliciteren
Anita Bosman heeft ook wat tips. ‘Ga solliciteren, je hoeft niet over alle gevraagde competenties te beschikken’.
En ook: ‘Hou altijd je netwerk op orde en zoek een werkgever die bij je levensfase en ambities past. Laat je zeker niet uit het veld slaan door onzekerheid. Benoem waarin je je wilt ontwikkelen en vraag altijd feedback.’
Als je de top wilt bereiken, doe net een stapje meer, onderzoek wat de organisatie nodig heeft en bied dat
Het goede voorbeeld
Mijn studiegenoot Rosa zit in haar vierde jaar van Journalistiek en voelt steeds meer haar ambities tot leven komen. ‘Vrouwelijk leiderschap betekent voor mij erkenning van je harde werk. Ik voel me meer verbonden met vrouwen in leidende functies omdat ik het gevoel heb dat zij het anders aanpakken, meer verantwoordelijkheid nemen voor hun keuzes.’
Rosa: ‘Ik kan geen geschiedenisboek opnoemen waarin de man niet wordt beschreven als de held of leider. Hetzelfde geldt voor films of romans. Zoveel sprookjes uit mijn kindertijd zijn vanuit de ogen van de man met macht zoals – ik noem maar wat – Doornroosje. Dat is dan je voorbeeld’.
‘We hebben nog een lange weg te gaan. Laatst zei iemand tegen mij: “Maar vrouwen hebben nu toch precies dezelfde kansen als mannen? Ze kunnen nu toch ook aan de macht komen, zoals in de politiek?” Toen dacht ik: Nee, het ligt veel dieper.’
Thuis bij Rosa waren de vrouwen altijd in de verzorgende rol. Koken, opruimen en zorgen. Terwijl de mannen aan tafel bleven zitten. ‘Die machtsverhouding was op deze manier altijd al aanwezig. Het erge is dat beide partijen het vaak niet doorhebben.’
Haar oude gedachtegang, dat leiderschap alleen mannelijk kan zijn, is voor Rosa verleden tijd. ‘Ik wil zeker aan de top komen, ben leergierig en heb hart voor de zaak. Graag zou ik onderaan bij de NPO beginnen om zo alle stappen te leren in het werkproces. Het lijkt nu nog ver weg, maar wie weet zie je mij ooit in de top.’
Diversiteit aan de HU
De HU heeft sinds een aantal jaar het Netwerk Diversiteit & Inclusie. Elena Valbusa geeft hier leiding aan. Haar doel is te werken aan een diverse en inclusievere school. Als je het Valbusa vraagt is meer representatie van vrouwen aan de top van cruciaal belang. ‘Ik vind het een morele plicht om daaraan te werken, omdat het helaas niet vanzelf gaat.’
Het is niet alleen een kwestie van rechtvaardigheid. Valbusa: ‘Uit onderzoek van McKinsey, Why diversity matters, blijkt dat diverse organisaties innovatiever zijn en een betere positie in de markt hebben.’
Schoolprestaties laten zien dat meiden gemiddeld hoger scoren dan jongens, maar op het moment dat ze op de arbeidsmarkt komen, ontstaat er snel ongelijkheid. Een lager inkomen en een moeilijke doorstroom naar de top. Volgens Valbusa gaat het hier om een optelsom van factoren.
Elena: ‘Denk aan hoe zorgtaken verdeeld worden. Het begint al met het moederschapsverlof in Nederland. Dat duurt 16 weken, vaderschapsverlof duurt 5 dagen. Er moet ook meer aan dacht komen voor de klachten die door de menopauze worden veroorzaakt, met ziekteverzuim of terugtrekking uit de arbeidsmarkt als gevolg. Het achterstellen van vrouwen is diepgeworteld in onze maatschappij.’
Een curriculum waarin leiderschap en diversiteit aan bod komen? Dat ziet Valbusa wel zitten. ‘We moeten ons bewuster worden van de factoren die carrièremogelijkheden van vrouwen belemmeren.’
En ik?
Ik heb nu vier vrouwen gesproken die heel motiverend voor mij zijn en me inspireren voor de toekomst. De obstakels die mij en mijn vriendinnen te wachten staan om de top te behalen zijn duidelijk, maar wel talrijker dan ik van tevoren dacht. Ik ben geïnspireerd door de drive en standpunten van de vrouwen.
Dus ik neem me voor: ik blijf vooral mezelf. Ik ga op zoek naar mijn kwaliteiten en zal me nooit uit het veld laten slaan door een ‘oude’ stereotypering of verwachtingspatronen.
