Hoe is het om naast je studie te zorgen voor je zieke vader of vriend? Of je veel zorgen te maken over je zus? Veel mantelzorgers stoppen met hun studie of lopen vertraging op. Wat moet de HU hiermee?
Soufian* (25) is tweedejaarsstudent Social Work. In coronatijd begon hij met de Pabo. Zijn moeder kreeg alvleesklierkanker en Soufian moest wekelijks met haar mee naar het ziekenhuis. Ook nam hij de huishoudelijke taken over, deed de boodschappen en kookte. Het lukte hem nauwelijks om dit te combineren met zijn studie, maar hij haalde goede cijfers, waardoor de alarmbellen nergens afgingen. Pas toen bekend werd dat zijn moeder terminaal was, hing hij zijn opleiding aan de wilgen.
Samantha (27) doet de opleiding Leraar Nederlandse Gebarentaal. Haar man, met wie ze twee jaar geleden is getrouwd, heeft long covid. In november 2021 kregen ze allebei corona. Zij herstelde, hij niet. Doordat hij snel vermoeid en overprikkeld is, werkt haar man niet meer. Hij kan maximaal een klusje per dag doen en ligt de rest van de dag op bed of op de bank. Samantha kookt, doet de boodschappen en de was, en werkt zestien uur per week zodat ze samen genoeg geld hebben om rond te komen.
Weinig support
Soufian betreurt achteraf de gang van zaken. ‘Ik had gewild dat er eerder door docenten of slb’ers aan me was gevraagd hoe het met me ging.’ Hij heeft vier slb’ers en drie leerteambegeleiders gehad, en merkt dat zij vooral keken naar studieprestaties en niet de moeite namen hun studenten persoonlijk te leren kennen. ‘Ik denk ook dat ze daar niet genoeg tijd voor hebben of niet weten hoe ze dat het beste kunnen aanpakken.’ Dat hij in coronatijd studeerde en vooral online les had, hielp ook niet mee. ‘Uiteindelijk heb ik wel hulp gekregen van het decanaat, maar toen was ik al uitgevallen.’ Hij kreeg een financiële tegemoetkoming – een extra jaar studenten-ov en studiefinanciering, zodat hij verder kon studeren en iets minder zorgen zou hebben over de volgende jaren.
Samantha zit inmiddels in haar zevende studiejaar. Het is haar nog niet gelukt om een stage te vinden die past binnen haar beschikbaarheid. ‘Ik zie het niet zitten om stage te lopen op een dag dat ik ‘s avonds tot laat in de winkel moet staan, want dat kost me veel energie. Bij de HU ervaar ik weinig steun, ook als ik aan de bel trek. Mijn stagebegeleider gaf mij een lijst met de vier nog beschikbare stageplaatsen en die moest ik dan maar gaan bellen.’ Ze bleken niet geschikt. ‘Een stageplek in Zoetermeer kost me vier uur reistijd, dat is niet te combineren met mijn werk en mantelzorgtaken.’
Mantelzorgvriendelijk studeren
Mariët Brandts zag mantelorgers worstelen en wilde ze helpen. Dinsdag 6 februari organiseerde de docent en onderzoeker een bijeenkomst, Mantelzorgvriendelijk studeren, voor medewerkers, docenten en studenten. Deze was de eerste van een reeks die ervoor moet zorgen dat er meer aandacht komt voor mantelzorgers binnen de opleiding Social Work. Uiteindelijk wil ze mantelzorgvriendelijk studeren onder de aandacht brengen binnen de hele HU. ‘Ik merk dat studenten zich er vaak niet van bewust zijn dat ze mantelzorger zijn. Veel docenten staan ook weinig stil bij dit thema, terwijl het zo vaak voorkomt.’
Breder dan je denkt
Wat is nu eigenlijk de definitie van mantelzorgen? Michael Buynsters, coördinator Strategische Alliantie Jonge Mantelzorg: ‘Wij zeggen dat het iemand is die zorg draagt, zich zorgen maakt of zelf zorg mist. Binnen deze definitie groeit één op de vier jongeren op met zorgen voor een naaste.’ Dat gaat dus verder dan iemand helpen douchen of stofzuigen. ‘Emotionele zorg heeft ook grote impact.’
Soufian is bekend met nog een andere vorm van mantelzorgen. Als kind was zijn broertje meervoudig gehandicapt en lag veel in het ziekenhuis. Hij moest vaak mee. ‘Ik weet nog dat ik in het ziekenhuis een opdracht voor school moest maken, omdat ik die dag een deadline had. Pas nu realiseer ik me hoeveel invloed dat op mijn leven had. Alleen als ik laat naar bed ging, hadden mijn ouders tijd om me met mijn huiswerk te helpen. En soms wilde vriendjes liever niet bij mij thuis komen omdat ze het ongemakkelijk vonden als mijn broertje er was.’
Impact
Samantha kan niet rekenen op een overvloed aan medeleven. ‘Ik merk dat mensen onderschatten wat voor invloed dit zorgen heeft op mijn mentale gezondheid en sociale leven. Leuke dingen doen met mijn man, naar concerten gaan, het kan niet meer. Natuurlijk doe ik het, ik houd van hem. Maar de frustraties die hij ervaart omdat hij zo weinig kan, voel ik ook.’
Ook speelt onzekerheid over de toekomst. ‘Als je een been breekt, dan weet je: het wordt weer beter over een paar maanden. Nu weten we gewoon niet hoe dit zich zal ontwikkelen. We houden hoop dat het toch nog beter wordt, of dat er een nieuwe behandeling komt.’
Cijfers
Van de mantelzorgers geeft 85 procent hulp aan een eerste- of tweedegraads familielid. 15 procent helpt een vriend of buur. Slechts 9 procent van hen ziet zichzelf als mantelzorger. Volgens het CPB zegt twee derde de hulpverlening goed aan te kunnen. 33 procent voelt zich matig belast, 3 procent ernstig.
Eén op de vier van de mantelzorgende studenten geeft aan minstens één keer per maand onvoldoende tijd te hebben voor schoolwerk. Eén op de vijf studerende mantelzorgers vertelt de opleiding hierover.
Positief
Bijna vier op de tien jonge mantelzorgers melden ook positieve ervaringen. Ze genieten samen met de persoon die zij helpen van leuke momenten, zijn blij met kleine dingen en hebben een hechtere band gekregen door het mantelzorgen.
Studenten die mantelzorger zijn (geweest), lopen een stukje voor op hun leeftijdsgenoten, merkt Mariët. ‘Voor Social Work-studenten is dat handig, omdat ze zich beter kunnen inleven in hun werkveld en al ervaring hebben met zorgen.’ Dat herkent Soufian. ‘Ik ben actief bij een leernetwerk over mantelzorg. Daar kan ik mijn ervaringen gebruiken.’
Oplossing
Dat mantelzorg-studenten wat meer aandacht kunnen gebruiken, daar zijn ze het allemaal over eens. Michael: ‘Ze vallen nu te vaak uit, dat is voor het onderwijs ook niet goed. Het kost niet alleen meer geld, maar heeft ook effect op de kwaliteit.’
Mariët wil na haar reeks bijeenkomsten een ‘routekaart’ opstellen, waarop zichtbaar wordt wanneer het thema mantelzorg in de opleiding Social Work moet worden besproken. ‘Op welke manier, en in welk jaar?’ Niet elke student heeft behoefte aan ondersteuning of het delen van ervaringen, maar er is zeker een groep die dat wel wil.’
Binnen Social Work is het al aan de orde, omdat het relevant is voor het beroep. Dat geldt minder voor opleidingen als ICT of Journalistiek. Mariët: ‘Daar is nog winst te behalen. Nu komt het vaak alleen onder de aandacht als een student hulp vraagt omdat het niet meer gaat, maar idealiter ben je dat voor. Het is regelmatig voorgekomen dat studenten mij na een les over mantelzorg benaderden en aangaven zich door deze les te realiseren dat zij een jonge mantelzorger zijn. Dit kan een eerste stap zijn om de situatie bespreekbaar te maken en wat er nodig is om de studie en zorgen goed te kunnen combineren.’
Topsportregeling
Binnen de HU zijn er geen officiële regelingen voor studenten die mantelzorgen, maar als het aan Michael ligt, implementeert elke onderwijsinstelling een soort topsportregeling voor mantelzorgers. ‘Als topsport-, dans- en muziektalenten recht hebben op flexibele onderwijsafspraken, dan ook zeker jonge mantelzorgers voor wie de zorgsituatie thuis geen keuze is’, meldt de petitie van de Strategische Alliantie voor Jonge Mantelzorgers. Michael: ‘We willen flexibele regelingen in het onderwijs mogelijk maken, zodat mantelzorgende studenten minder uitvallen.’
De Strategische Alliantie Jonge Mantelzorger heeft samen met het Expertisecentrum Inclusief Onderwijs (ECIO) en MantelzorgNL een modelovereenkomst ontwikkeld. Het gaat om een document met handvatten, dat onderwijsinstellingen kunnen gebruiken tijdens gesprekken tussen decanen/docenten/slb’ers en studenten. Michael: ‘Er is al interesse vanuit decanen en aandachtsfunctionarissen. Maar om zoiets echt te implementeren, moet je een hogere laag meekrijgen.’ Als een slb’er en decaan bepaalt dat een student over mag met 30 studiepunten, moet de examencommissie hier toestemming voor geven, en die vraagt bewijs. Daar zitten wel wat haken en ogen aan. Hoe bewijs je dat iemand een mantelzorger is? ‘Een officiële regeling kan onderwijsinstellingen en studenten helpen bij het maken van afspraken over passende ondersteuning.’
Tips
De HU heeft een supportgroep voor studenten die mantelzorger zijn. Die loopt momenteel niet, maar gaat van start als er voldoende aanmeldingen zijn.
Heeft Samantha een tip voor andere mantelzorgers? ‘Blijf communiceren met degene voor wie je zorgt. Je bent vast wel eens boos of geïrriteerd, maar dat is diegene ook. Klaag lekker samen met elkaar, maar vertel ook wat je dwars zit en bespreek de oplossingen.’
Volgens Soufian is het ook belangrijk om te praten met iemand die je vertrouwt: een medestudent, mentor of decaan bijvoorbeeld. ‘Zo’n gesprek kan het begin zijn van een oplossing.’
Elk jaar vindt de Week van de Jonge Mantelzorger plaats van 1 tot en met 7 juni. Dit jaar wil de Strategische Alliantie voor Jonge Mantelzorgers iets organiseren op de HU.
*Soufian is een gefingeerde naam. De echte naam is bekend bij de reactie.
