In dit ingezonden opiniestuk stellen onderzoekers Nicolina Montessori en Koen Wessels dat het natuurgebied Amelisweerd en Utrecht Science Park met elkaar verbonden zijn. Ze pleiten daarom voor samenwerking en actie-onderzoek voor een perspectief op deze twee gebieden.
Zowel de Uithof als Amelisweerd kampen met existentiële uitdagingen. De Uithof komt regelmatig in het nieuws vanwege klachten over het leefklimaat. Zo zouden er te weinig voorzieningen zijn, voelt het voor velen als niet echt onderdeel van de stad, maar ook niet als een plek van ontspanning en verbinding met de natuur. Eenzaamheid en neerslachtigheid zijn ons op de Uithof niet vreemd. En dat terwijl de diepe wens van de onderwijsinstellingen en mensen binnen de Uithof is om bij te dragen aan een duurzame, rechtvaardige en vitale samenleving.
Amelisweerd, het mooie landgoed tussen Bunnik en Utrecht aan de Kromme Rijn dreigt op haar beurt verder vernietigd te worden onder druk van nieuwe rijbanen op de A27, waar bij de eerste aanbouw inmiddels historisch verzet kwam. Recent was er een demonstratie in Utrecht, voor het Academiegebouw van de universiteit, met slogans zoals: “In honderd jaar gegroeid, in 1 minuut gesnoeid” of van een meisje: “ik wil in bomen klimmen, geen asfalt” (NRC 16 november 2024).
Amelisweerd biedt een bodem voor eeuwenoude bomen op specifieke grond
Beide gebieden – de Uithof en Amelisweerd – lopen in elkaar over. In dit artikel suggereren wij dat deze gebieden met hun uiteenlopende karakter elkaar nodig hebben, om elkaars levensvatbaarheid te borgen en samen vitaler te worden. We sluiten af met een oproep aan burgers, studenten, docenten, bestuurders van alle instellingen aanwezig op de Uithof en Amelisweerd, aan leden van de gemeente en de provincie Utrecht om te reageren en om mee te doen in een participatief actieonderzoek.
Probleemschets
Zowel Amelisweerd als de Uithof zijn de laatste tijd regelmatig in de nationale pers gekomen. Amelisweerd vanwege een verdere aanslag op dit unieke en oude natuurgebied, geliefd bij jong en oud. Het biedt een bodem voor eeuwenoude bomen op specifieke grond. Jong en oud wandelen langs de oevers van de Kromme Rijn en genieten van de natuur en de vele faciliteiten.
De aanleg van de A27 had al geleid tot grote protesten begin jaren tachtig. Sommige activisten van toen zijn nu weer actief in het organiseren van demonstraties. Waar oude generaties komen met spanborden als ‘we hebben zuurstof en rust nodig in plaats van asfalt’, willen kinderen ruimte om met dennenappels te gooien en in bomen te klimmen. Waar de ene partij de A27 wil verbreden met extra rijbanen, bood het vorige kabinet Utrecht de mogelijkheid om met een alternatief plan te komen. Dit alternatieve plan is geformuleerd door samenwerking tussen milieubewegingen en andere partijen. De huidige minister Madlener van Infrastructuur en Waterstaat keurde het onlangs af. Nu zijn er dus demonstraties en er is een rechtszaak aangebonden voor behoud van dit unieke natuurgebied.
De Uithof haalt eveneens het nieuws, omdat het een probleemwijk dreigt te worden. Veel grond op de Uithof is eigendom van de Universiteit Utrecht en valt daarom niet direct onder gemeentebeleid. De gemeente wil graag dat de Uithof – op initiatief van de UU in 2017 omgedoopt tot Utrecht Science Park (USP) – uitgroeit tot een volwaardige elfde wijk van Utrecht in plaats van het huidige ‘gebied zonder ziel’ zoals beschreven door Jurriaan Otto van Een Utrecht (RTV Utrecht, 10 oktober 2024).
Gesignaleerde problemen hebben te maken met eenzaamheid en depressies onder studenten, maar liefst 40 procent van de studenten voelen zich mentaal niet gezond. Met name studenten die daar wonen hebben te maken met te weinig voorzieningen, een continue bouwput die overlast geeft (stof, lawaai), slechte ov-verbindingen met de omgeving en een onveilige fietsroute.
De gemeente verwijt de universiteit te weinig betrokkenheid te tonen op de belangen van de bewoners en gebruikers van de Uithof. De twee partijen zijn met elkaar in gesprek en de universiteit geeft aan dat er betere tramverbindingen komen. Daarnaast verlangt de gemeente maatregelen die daadwerkelijk het leefklimaat verbeteren en die dus verder gaan dan incidentele oplossingen en voorstellen.
De Uithof en Amelisweerd: Een unieke alliantie, een rijk potentieel
In dit artikel stellen wij een vernieuwend perspectief voor. Ten eerste willen we erop wijzen dat de gesignaleerde problemen rondom beide, aan elkaar grenzende gebieden veel met elkaar gemeen hebben. Waar de bomen en de natuur in Amelisweerd letterlijk ontaard en ontworteld dreigen te worden, lijkt de Uithof in de ervaring van velen er al langer als een ontzield, ontaard gebied bij te liggen.
Om te blijven bestaan en, bovendien, vitaler en meer in de eigen kracht te komen – zo is ons sterke gevoel – hebben de Uithof en Amelisweerd elkaar nodig. Beiden dragen ze een idyllisch potentieel in zich. De Uithof als een magnetisch centrum, ingebed in de samenleving, voor mensen die kennis en praktijken ontwikkelen die dienstbaar zijn aan de wereld – de aarde, de samenleving, de diversiteit aan mensen, dieren en andere levensvormen. Amelisweerd als een prachtig stukje echte natuur, met diepe wortels en een eigen ecosysteem, dat ons in tijden van klimaatverandering en versnelling en digitalisering van het leven doet stilstaan en ons uitnodigt te voelen, herinneren en beleven wat écht belangrijk is.
Achter die gebieden liggen open velden. Wat gebeurt daar eigenlijk? Wat is het potentieel van die gebieden?
Is de Uithof – vanuit dat potentieel gedacht – niet bij uitstek een plek waar de waarde en betekenis van Amelisweerd zichtbaar gemaakt zou moeten worden? Een plek waar we ons afvragen hoe Amelisweerd te beschermen, en waar de interactie met Amelisweerd bewust vorm krijgt.
Wie vanuit de Uithof Amelisweerd in wandelt komt allerlei door de Universiteit Utrecht afgerasterde gebieden tegen, met gele borden met de afschrikkende woorden: ‘verboden toegang’ volgens art. 461 wetboek van strafrecht.
Maar achter die gebieden liggen open velden. Wat gebeurt daar eigenlijk? Wat is het potentieel van die gebieden? En in hoeverre benutten we eigenlijk het potentieel van Amelisweerd als klaslokaal en leermeester(es) voor het onderwijs van UU en HU? Als plek om met en van natuur te leren. En als rustpunt voor ambulante zieken van het UMC, personeel en studenten? En welke helende krachten, kruiden en bomen zijn er eigenlijk te vinden in Amelisweerd? Zou Amelisweerd een belangrijk onderdeel van de identiteit en vitaliteit van de Uithof kunnen vormen?
Kortom: ligt niet juist in een diepe verbinding tussen de Uithof en Amelisweerd een belangrijke sleutel, voor beide, om te floreren en om een unieke meerwaarde te hebben, in relatie tot de gemeente en de provincie Utrecht als geheel? En om erkend, gezien, en waar nodig beschermd te worden? Om actief vorm te geven aan gebiedsontwikkeling. Op een manier die de Uithof, Amelisweerd en Utrecht -gemeente en provincie – als geheel echt ten goede komen.
Oproep tot actie-onderzoek
Met deze vragen in gedachten, stellen wij voor dat Amelisweerd en USP aan elkaar zijn overgeleverd en in onderlinge samenhang moeten onderzoeken hoe nu verder. Vanuit systeemtheorie kunnen wij leren dat problemen om een collectieve en systemische aanpak vragen. Dat is hier zeker het geval. Er ligt hier een handschoen om gezamenlijk op te pakken!
Wat wij voor ons zien is een actie-onderzoek. Daarin ontwikkelen betrokkenen uit alle hoeken van Utrecht – burgers, studenten, docenten, natuurbeheerders en -liefhebbers, bestuurders van alle instellingen aanwezig op de Uithof en Amelisweerd, leden van de gemeente en de provincie Utrecht – samen perspectief op wat Amelisweerd en de Uithof in deze tijd samen te doen hebben. En waarin we – al doende – op zoek gaan naar openingen en draagvlak om daar samen actief vorm aan te geven.
- Meer weten? Meedoen? Neem contact op met Nicolina Montessori en Koen Wessels.
