Filosoof Bas Haring is de ambassadeur voor een nieuwsgierige levenshouding. De vraag of iets nuttig is, is van latere zorg. ‘Barack Obama heeft toch ook geen master Presidentschap van Amerika gevolgd?’
Bij moeilijke kwesties: vraag het filosoof Bas Haring. Hij kan op een frisse manier de ingewikkeldste dingen uitleggen. En geeft vaak een ander antwoord dan je verwacht.
Voor veel studenten ís het een moeilijke kwestie: welke master te kiezen. Dus vragen we Haring om advies. Moet je een masteropleiding volgen waarmee een goede baan is gegarandeerd, of is je persoonlijke vorming belangrijker? ‘Daarmee impliceer je dat er een tegenstelling zou zijn tussen wat goed is voor je persoonlijke vorming en je toekomst’, antwoordt Haring. ‘Maar die is er niet, want beide hangen samen. Als je een masterstudie zou kiezen omdat je daarmee een goede baan denkt te krijgen, maar waar je geen reet aan vindt, ben je je toekomst aan het vergooien!’
Maar die toekomst vergooi je toch ook als je een masterstudie kiest die je leuk vindt, maar waarmee je volkomen kansloos bent op de arbeidsmarkt? ‘Dat risico moet je nemen’, zegt Haring beslist. ‘Trouwens, voor mijn baan ben ik toch ook niet specifiek opgeleid? En Barack Obama heeft toch ook geen master ‘Presidentschap van Amerika’ gevolgd? Eigenlijk is Medicijnen het enige vakgebied dat ik zo snel kan bedenken, dat één op één opleidt voor een specifiek vak. Verder komen mensen vanuit allerlei studierichtingen op de gekste plaatsen, waar ze van tevoren nooit aan hebben gedacht. Ik zou het dus heel stom vinden om een master te kiezen waarvan je van tevoren denkt te weten een bepaalde baan te krijgen, maar waar je geen plezier in hebt.’
Nieuwsgierige levenshouding
Bas Haring is de ambassadeur voor een nieuwsgierige levenshouding. Als bijzonder hoogleraar Publiek Begrip van de Wetenschap aan de Universiteit Leiden gaat hij voortdurend de boer op om wetenschap aan de man te brengen. ‘Eigenlijk is het vreemd dat niet elke universiteit een leerstoel heeft zoals die van mij’, zegt Haring. ‘Een leerstoel waarmee de groeiende kloof tussen wetenschap en publiek wordt overbrugd. Want wetenschap heeft een steeds grotere impact op onze levens en tegelijkertijd wordt ze steeds specialistischer en dus ontoegankelijk voor buitenstaanders. Ook wordt iedereen geacht een oordeel te hebben over zaken waar hij totaal geen verstand van heeft, bijvoorbeeld over genetisch gemodificeerd voedsel, waar zo ontzettend veel onzin over wordt beweerd. Daarom is het goed dat universiteiten iemand aanstellen die ingewikkelde materie inzichtelijk maakt, zodat jan en alleman die in één keer kunnen begrijpen.’
Linkse hobby’s
Dat is steeds meer nodig, want de wetenschap zit in de verdediging, merkt Haring. Universiteiten kunnen de maatschappij niet altijd duidelijk maken dat haar belastingcenten goed worden besteed. Het nut van kankeronderzoek begrijpt iedereen wel, maar de vertaling van spijkerschrifttabletten of de inventarisatie van aanwijzende voornaamwoorden in het bijbelboek Genesis lopen tegenwoordig al snel het risico als ‘linkse hobby’ te worden wegbezuinigd.
Nutteloos onderzoek
Er bestaat sowieso niet zoiets als nutteloos onderzoek, vindt de filosoof. Althans, je kunt moeilijk beoordelen wat het nut zal zijn van onderzoek dat nu plaatsvindt. ‘Er was bijvoorbeeld een groep biologen die het leuk vond hele dagen in weilanden door te brengen om door verrekijkers naar trekvogels te turen. Die zaten van hun hobby hun werk te maken, zou je kunnen zeggen. Alleen bleken hun onderzoeksresultaten later van cruciaal belang bij de bestrijding van de vogelgriep die door trekvogels werd verspreid.’
Als je alleen maar onderzoek toestaat waarvan het nut bij voorbaat vaststaat, stopt alle vooruitgang, meent Haring. ‘De gloeilamp zou niet zijn uitgevonden en de computer zou ons leven niet hebben verrijkt.’ Die overwegingen leiden Haring naar de volgende paradox: ‘Nutteloos onderzoek is noodzákelijk onderzoek!’
Vandaar ook zijn advies voor de kiezende masterstudent: je eigen nieuwsgierigheid is het belangrijkste. Helaas wordt die nieuwsgierigheid te weinig in de Nederlandse opvoeding gestimuleerd, vindt Haring. In tegenstelling tot de ons omringende landen. ‘Het zou goed zijn als kinderen van jongs af aan leren nadenken, nieuwsgierig leren zijn. Ik stond eens ergens op een school voor een klas van kinderen van een jaar of tien, die kregen al filosofielessen. Daar was een jongetje bij, en toen hem een vraag werd gesteld, zei hij dat hij daar even over moest nadenken, want hij was niet zo snel als zijn klasgenoten. Dat vond ik zó ongelofelijk wijs, dát is de juiste houding.’
Creatieve master
Bas Haring is initiator van de masteropleiding Media Technology aan de Universiteit Leiden. De universiteit werkt in deze tweejarige master samen met de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten. Harings studenten leren om hun creativiteit in te zetten om wetenschappelijke vraagstukken op te lossen. Haring: ‘Stel bijvoorbeeld dat je wilt weten wat de visstand in een gebied honderdvijftig jaar geleden was. Toen werd die nog niet bijgehouden. Een creatieve benadering is om dat te bepalen aan de hand van de menukaarten van visrestaurants uit die tijd, omdat de prijs van vis een goede indicator is van het aanbod op dat moment.’ Wie dit soort oplossingen kan verzinnen, mag zich uiteindelijk ‘autonoom wetenschapper’ noemen.
Wie is Bas Haring?
Sebastiaan (Bas) Haring (De Bilt, 23 april 1968) behaalde in 1988 zijn propedeuse Natuurkunde aan de Universiteit van Utrecht en studeerde in 1992 af in de Wijsbegeerte (afstudeerrichting kunstmatige intelligentie). Promoveerde in 1997 in het vak Cognitieve kunstmatige intelligentie. Sinds januari 2006 is Haring bijzonder hoogleraar ‘Publiek begrip van wetenschap’ aan de Rijksuniversiteit Leiden.
Haring schreef verschillende boeken waarin hij wetenschap inzichtelijk maakt voor een breed publiek. Zijn boek Kaas en de Evolutietheorie werd in 2002 bekroond met de Gouden Uil voor de jeugdliteratuur en de Eureka!-prijs voor populair-wetenschappelijke literatuur. In 2003 verscheen De IJzeren Wil, in 2007 Voor een Echt Succesvol Leven en in 2009, in het kader van de Maand van de Filosofie, Het Aquarium van Walter Huijsmans.
In november verschijnt Vallende Kwartjes, een bloemlezing van korte verhalen waarin moeilijke wetenschappelijke kwesties – DNA-technologie, kwantummechanica – in één keer duidelijk worden.
