Waarom zou de overheid een sjoemelende student harder bestraffen dan een sjoemelende uitkeringsgerechtigde? De voorgestelde boete voor fraude met de basisbeurs is te hoog, vindt de Raad van State.
Het ergert het kabinet dat veel studenten nog bij hun ouders wonen en zich bij de gemeente ergens anders laten inschrijven, zodat ze jaarlijks tweeduizend euro extra basisbeurs opstrijken. Dat kost de staat naar schatting tussen de veertig- en 55 miljoen euro.
Een nieuwe wet moet daar verandering in brengen. Gemeenten gaan op huisbezoek bij verdachte studenten, kondigde de staatssecretaris aan. Wie betrapt wordt, moet bovendien een boete betalen van vijftig procent van het gefraudeerde bedrag. Dus wie voor tweeduizend euro fraudeert, moet drieduizend euro terugbetalen.
Dat laatste gaat de Raad van State te ver, blijkt uit het advies dat nu openbaar is gemaakt. Bij vergelijkbare overtredingen in de sociale zekerheid liggen de sancties aanzienlijk lager, aldus de Raad. Gebruikelijk is een percentage van vijfentwintig procent.
Dat was ook het percentage dat voormalig minister Plasterk als eerste boete had geopperd toen hij deze wet aankondigde. Wie nogmaals werd betrapt, zou vijftig procent boete moeten betalen; wie nog een derde keer tegen de lamp liep, moest het gefraudeerde geld dubbel terugbetalen en kon bovendien strafrechtelijke vervolging tegemoet zien. Three strikes out.
De huidige regering vond dat te slap en haalde de eerste stap eruit. Sjoemelaars zouden meteen vijftig procent boete moeten betalen. Maar een straf moet wel in verhouding blijven staan tot de overtreding, benadrukt de Raad van State. Waarom moet deze boete zo hoog zijn?
Een antwoord geeft minister Marja van Bijsterveldt niet. Ze wijst er alleen op dat de boete in lijn is met het regeerakkoord, ‘waarin het voornemen is opgenomen harder op te treden tegen fraude met sociale uitkeringen’.
Inderdaad wil het kabinet ook fraude met de bijstand en werkloosheidsuitkeringen strenger gaan bestraffen. Zo zal een frauderende bijstandsgerechtigde als straf drie maanden geen bijstandsuitkering krijgen. Ook de boete bij ww-fraude wordt opgeschroefd tot honderd procent: wie fraudeert, moet dubbel terugbetalen.
Dit pleidooi van de raad is dus aan dovemansoren gericht. Andere adviezen heeft het kabinet wel ter harte genomen. Zo krijgt de minister de bevoegdheid om van de regels af te wijken als een student door uitzonderijke omstandigheden weinig te verwijten valt.
De Raad overwoog ook of het verschil tussen de basisbeurs voor uitwonenden en thuiswonenden misschien opgeheven moest worden. Als iedereen hetzelfde krijgt, zal niemand meer frauderen en is het probleem uit de wereld. Maar daar zag het kabinet niets in, omdat uitwonenden dan te weinig geld zouden krijgen en thuiswonenden te veel.
