Jezelf, de ander en de wereld leren kennen, daar draait het om bij Bildung. Dat is actueel en noodzakelijk, ook voor scholieren, vindt onderzoeker Peter Mesker. Daarom onderzoekt hij met zijn collega Hanke Drop hoe Bildung – in de achttiende eeuw bedacht voor vorming van de elite – als vak een plaats kan krijgen in het vmbo-onderwijs. In hun professionele leergemeenschap Bildung doen in het vmbo werkten ze samen met acht middelbare scholen, de Fontys Lerarenopleiding Tilburg en de Universiteit voor Humanistiek. Fase één is afgerond.
De onderzoekers en docenten wilden in vijf sessies komen tot praktische lessen voor in de klas. De eerste keren leerden ze vooral elkaar kennen. Mesker: ‘Leraren uit Den Haag, Gouda en Ede hadden te maken met verschillende soorten uitdagingen. Den Haag had relatief meer kinderen met “een rugzakje” en veel culturele diversiteit. In Ede kwamen docenten vooral met de vraag hoe ze hun leerlingen beter konden leren kennen. Natuurlijk waren er ook veel overeenkomsten. Iedereen heeft te maken met corona, eenzaamheid, gedragsproblematiek en lastige gesprekken in de klas.’
Mesker herinnert zich bijvoorbeeld een gesprek over de verbazing bij meisjes over een transgender jongen die graag naar het meisjestoilet wilde. Hoe voer je zo’n gesprek met elkaar? En hoe zorg je dat je als docent je mening niet laat domineren maar wel stuurt op het moment dat het nodig is? Mesker: ‘Het belangrijkste dat je op zo’n moment moet zeggen is: “Oké, jullie hebben verschillende standpunten, maar je eigen mening hoeft niet de beste te zijn.” Dat meisje moet zich veilig voelen, en het liefst wil je dat ze leren hoe het is om transgender te zijn op een middelbare school.’
Spel
Het is binnen zo’n klas nogal eens schipperen. De docent wil de straatcultuur respecteren die de jongeren heeft gevormd. Maar die botst soms met culturele gevoeligheden. Scheldwoorden, bijvoorbeeld. Mesker: ‘Op straat maak je de blits door dingen te veroordelen, bijvoorbeeld door scheldwoorden te gebruiken. Dat staat haaks op het openstaan voor anderen waar je in de klas naar zoekt.’ Spelvormen kunnen daarvoor een oplossing zijn.
Tijdens een sessie kwam een spel ter sprake, waarbij een gastdocent een Lego-afbeelding liet zien van een tank met daarop een poppetje. Hij vroeg zijn leerlingen of ze ermee zouden spelen. Vervolgens werd het beeld steeds wat extremer, totdat de Lego bestond uit een concentratiekamp. Vonden ze dat nog steeds kunnen? Mesker: ‘Dit spel liet goed zien hoe iets af kan glijden naar een steeds minder onschuldige vorm van vermaak.’
Bij een ander spel kregen leerlingen in de eerste scène een werknemer te zien die elke dag een schoenendoos met sneakers wegnam uit de winkel waar hij werkte. “Een dief,” oordeelden de toeschouwers al snel. Maar gaandeweg kregen ze steeds meer informatie, van een familielid, een vriend of een collega van de jongen. Tot ze erachter kwamen dat de jongen de eigenaar van de winkel hielp sneakers te verkopen aan zijn vrienden, tijdens de lockdown.
Een andere docent kwam met een spel waarin hij vijf fictieve werelden had gebouwd. Hij stelde er vragen bij: ‘Zou je er willen wonen? Voel je je er thuis en waarom?’ Iemand anders bedacht een project waarbij leerlingen van het vmbo en vwo maatjes zouden worden om van elkaar te leren.
Vmbo
Waarom wilden de docenten specifiek Bildungsonderwijsbinnen het vmbo onderzoeken? Mesker kiest zijn woorden zorgvuldig. ‘Je moet sowieso moeite doen om pubers te interesseren in politiek en de wereld om zich heen. Ze zijn daar gewoon niet zo mee bezig. Over het algemeen staan jongeren op het vmbo sneller klaar met hun mening, maar die mening onderbouwen vinden ze lastiger. Op het vwo is het vanzelfsprekender dat leerlingen hun eigen mening leren bevragen, maar dat is net zo goed mogelijk en belangrijk in het vmbo. Ik denk dat Bildung daarom juist in het vmbo extra waardevol is.’
Hoe nu verder?
Het eerste deel van het onderzoek is afgerond. In het tweede deel zouden de scholen aan de gang gaan met hun lessen. Daarna zouden ze evalueren. Dat deel loopt wat vertraging op maar staat nog in de planning. Mesker is optimistisch over de resultaten. ‘Het nieuwe van onze professionele leergemeenschap is dat Bildung deze keer niet wordt overgelaten aan één vak, zoals godsdienst of maatschappijleer. Bij ons doen alle docenten mee. Alleen op die manier kun je Bildung deel uit laten maken van het hele dna van een school.’
Ook interessant: HU-docent Amin Asad genomineerd voor landelijke Docent van het jaar
