Hoeveel dakloze mensen zijn er per gemeente en wat is hun situatie? Door een nieuwe manier van tellen kunnen ze beter hulp krijgen. HU-lector Lia van Doorn en programmaleider van Kansfonds Willem van Sermondt vertellen over hun project.
‘Wil je als foto bij het artikel liever geen man met een lange baard en een blikje bier gebruiken?’, vraagt Willem van Sermondt, programmaleider bij stichting Kansfonds, aan het eind van het interview. ‘Dat is zo stigmatiserend. En we richten ons met dit tel-onderzoek juist op alle verschillende leefsituaties van dak- en thuisloze mensen.’
Zowel Willem als lector Lisa van Doorn praten liever over dak- en thuisloze mensen in plaats van daklozen, want dat laatste ‘reduceert mensen tot hun gebrek aan woning en werkt stigmatiserend.’.
Steeds meer mensen raken dakloos, meldde de NOS eind maart. Terwijl ze mentaal en fysiek in goede gezondheid zijn. Ze raken hun huis kwijt na een scheiding, een aflopend huurcontract of stromen uit bij een instelling.
De HU is met Kansfonds begonnen aan een pilot om beter zicht te krijgen op het aantal dak- en thuisloze mensen per gemeente en de verschillende categorieën ervan. Dit doen ze met een ETHOS-telling (European Typology of Homelessness and Housing Exclusion), een telmethode die in 2007 is ontwikkeld in België en daar in 2020 voor het eerst is toegepast. De aantallen die hier uitkomen, zijn vaak veel hoger dan verwacht.
Lectoraat Wonen en Welzijn
Dit project is onderdeel van het lectoraat Wonen en Welzijn van de HU. Lia van Doorn is hier lector. Sinds september 2022 zijn hier drie onderzoekers, een secretariaat en een projectondersteuner bij betrokken.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) telt dakloosheid ook. Waarom is dat niet goed genoeg?
Willem: ‘Experts wijzen al heel lang op de gebrekkigheid van cijfers over dakloosheid van het CBS. Die cijfers representeren onvoldoende de werkelijkheid in Nederland.’
Lia: ‘Het CBS telt bevolking jonger dan 18, 65+’ers en ongedocumenteerden niet mee en baseert zich op databestanden van de gemeente.’
Willem: ‘Ze kijken bijvoorbeeld naar inwoners met een dakloosheidsuitkering, bezoekers van een noodopvang of aanvragers van een briefadres bij de gemeente. Vervolgens doen ze een bijschatting met een ingewikkelde formule. Uiteindelijk vergeten ze de populatie die niet in de registraties voorkomen. Dat zijn bijvoorbeeld diegenen die zich niet melden bij het dakloosheidsloket, jongeren die op de bank bij een vriend slapen of gescheiden mannen die in hun auto leven. Bovendien tellen we met ETHOS ook degenen die binnen nu en een maand dakloos worden of dreigen hun huis uit te worden gezet.’
Hoe werkt de ETHOS-methode?
Lia: ‘Organisaties die in aanraking komen met dak- en thuisloze mensen vullen een online vragenlijst in. Kerken, buurthuizen, scholen, de politie, campings, boswachters en handhavers. Want de boswachter weet wie een tent in het bos heeft opgezet en buurtteams weten wie laatst heeft verteld dat hij bij een vriend op de bank slaapt. Een groot deel van deze organisaties is niet dagelijks bezig met dakloosheid, maar komt wel dakloze mensen tegen. Uiteindelijk heeft elk van hen een puzzelstukje in handen.
De instelling vult op één moment – de teldag- voor alle personen een vragenlijst in, die ze op dat moment in beeld heeft. Per dak- of thuisloze persoon noteren medewerkers zo veel mogelijk informatie, van leeftijd, geslacht tot leefsituatie en verblijfplaats.’
Willem: ‘Het gaat niet om een steekproef. We willen dat zoveel mogelijk organisaties hem invullen. Wel zetten we in het uiteindelijke onderzoeksrapport of er veel of weinig organisaties mee hebben geteld.’
Lia: ‘In mei begonnen we met de eerste telling, in Oss, Den Bosch en omliggende gemeenten. Daar deden 96 organisaties aan mee.’
Bijkomend voordeel volgens Lia: ‘Organisaties die niet per se bezig zijn met dakloosheid worden op deze manier bewust gemaakt van het probleem van onzichtbare dakloosheid.’
Willem: ‘Een sociaal werk-organisatie uit Den Bosch zei vóór het onderzoek: wij kennen geen mensen die dakloos zijn. Maar toen ze lazen wat de ETHOS definitie van dak- en thuisloos is, kenden ze ze wel .’
Kansfonds
Willem van Sermondt werkt bij Kansfonds, dat zich inzet voor mensen zonder thuis. ‘Ik ben verantwoordelijk voor het programma Alle jongeren een thuis. De eerste vraag die ik krijg is altijd: “Om hoeveel jongeren gaat het?” Maar die kon ik niet beantwoorden en ik was dat spuugzat. Met een cijfermatige onderbouwing krijgen we betere oplossingen.’
Wordt er niet dubbel geteld waardoor er straks een veel te hoog aantal uitkomt?
Lia: ‘We hebben een systeem waardoor we de dubbeltellingen er kunnen uithalen. Wel hebben we daarvoor de eerste letter van de voornaam nodig en de eerste en laatste letter van de volledige achternaam. Die worden gecombineerd met de leeftijd en de plek waar iemand verblijft. Zo werd dat ook gedaan door de Universiteit Leuven, die deze telmethode heeft ontwikkeld.’
Willem: ‘Verder is het anoniem en AVG-proof. Dat verhoogt de bereidheid van partners om mee te doen.’
Lia: ‘Dak- en thuisloze mensen zijn geïnformeerd via folders. De vragenlijst kan in principe door de professionals worden ingevuld. Maar als ze het prettig vinden, kunnen ze vragen om de lijst samen in te vullen. Het is ook mogelijk om aan te geven niet geteld te willen worden.’
Willem: ‘We kunnen niet garanderen dat elke dak- en thuisloze weet dat hij is geteld. Maar doordat ze anoniem blijven, is dat geen probleem.’
Lia: ‘De HU heeft sinds een paar jaar een ethische commissie voor onderzoek. Die heeft ons bij dit project geholpen met het waarborgen van de privacy.’
Toekomst
Gemeenten kunnen zich inschrijven om mee te doen aan komende telrondes. De tweede telling vindt plaats in het voorjaar van 2024. De resultaten van de eerste telling in regio Oss en Den Bosch worden oktober 2023 bekend gemaakt.
Op dit moment dragen de gemeenten de kosten voor een regionale coördinator. Kansfonds financiert het onderzoek, met ook een eigen bijdrage vanuit de HU. Lia: ‘De HU betaalt mee aan het ontwikkelen van het project, de communicatie, voorlichtingsbijeenkomsten en intensief overleg met de collega’s uit Leuven die dit al eerder hebben gedaan.’ Wat dit de HU kost, wil ze niet vertellen.
Wat is uiteindelijk jullie doel?
Willem: ‘In 2027 willen we de ETHOS-telling als landelijke norm. Dan zouden we bijvoorbeeld elke vier jaar zo’n telling kunnen doen.’
Lia: ‘De telling is de eerste stap. Daarmee weten we hoeveel dak- en thuislozen er zijn en in welke categorie ze vallen. Daarna kunnen gemeenten er iets aan doen. Als ze zien dat er veel dakloze jongeren zijn, kunnen ze bijvoorbeeld scholen stimuleren om er meer over voor te lichten.’
Willem: ‘Er is ooit een kleinschalig onderzoek gedaan in Amsterdam, waaruit bleek dat 70 procent van de dakloze jongeren een geschiedenis heeft met Jeugdzorg. Met de ETHOS-telling in België kwam hieruit dat dat 30 procent is. Nog steeds veel, maar het geeft wel aan dat er ook andere oorzaken zijn voor dakloosheid. Conflicten met familie bijvoorbeeld. Met die info kun je weer werken aan andere oplossingen. We hebben veel ideeën over het oplossen van dak- en thuisloosheid. Het liefst zeggen we: voorzie iedereen van een thuis. Maar uiteindelijk moeten gemeenten zelf bepalen wat ze doen met de verzamelde gegevens. Zo’n telling creëert sowieso bewustwording en is vaak een onderbouwing van huidig beleid of juist een nulmeting.’
