'Ronselaars van geheime dienst benaderen argeloze studenten', staat er boven het artikel van het Algemeen Dagblad. De krant is er verontwaardigd over, maar de beweegredenen van de AIVD zijn wel te begrijpen, meent Giliam de Valk. Hij promoveerde op de Nederlandse inlichtingendienst en is docent aan de Universiteit van Amsterdam.
AD-stagiair Ivo Roodbergen ging voor zijn scriptie naar Egypte en werd benaderd door de dienst. Is dat gebruikelijk?
'Ik denk het wel. In andere landen komen studenten vaak in aanraking met een buitenlandse inlichtingendienst, die graag wil dat ze hun informant worden. Als AIVD wil je zo’n buitenlandse dienst vóór zijn.'
Waarom benadert de AIVD ook hier in Nederland studenten?
'In de protestbeweging heb je groepen die extremistisch dreigen te worden. De AIVD benadert dan studenten die niet geradicaliseerd zijn om zo’n beweging te kunnen inschatten. Neem de andersglobalisten. Zij worden gezien als bonafide actievoerders, maar daarbinnen wil de AIVD graag de trotskisten in de gaten houden, die nogal sterke communistische ideeën huldigen.'
Critici zeggen dan dat de AIVD protestbewegingen criminaliseert.
'Je kunt veel afleiden uit de manier waarop de AIVD mensen benadert. In de meeste verhalen daarover zegt de AIVD dat iedereen de vrijheid heeft te protesteren en samen te komen, maar dat de dienst antidemocratische elementen binnen zulke bewegingen in de gaten wil houden. Daartoe willen ze soms met mensen van binnen zo’n beweging praten. En waarom niet? Ze mogen natuurlijk met iedereen praten, zoals jij en ik dat ook mogen. Voordat ze een eigen agent laten infiltreren moet er wel iets ernstigs aan de hand zijn.'
Een Utrechtse studentenprotestgroep werd er paranoïde van, zegt iemand tegen het AD. Nieuwe leden werden met wantrouwen bekeken: kunnen we die wel vertrouwen?
'Van zo’n toenadering door de AIVD kan inderdaad een verkeerde invloed uitgaan. Er is een risico dat een bonafide club zichzelf gaat isoleren. De AIVD moet zich altijd afvragen of dat opweegt tegen de mogelijke informatie.'
De Socialistische Partij wil verbieden dat de AIVD studenten benadert. Studenten zouden een kwetsbare groep vormen. De LSVb vindt ook dat de dienst voorzichtiger moet zijn.
'Toen ik studeerde had ik niet het gevoel dat studenten een kwetsbare groep waren. Misschien laten sommigen zich snel op sleeptouw nemen, maar dat is voor de AIVD reden te meer om radicalisme onder studenten in de gaten te houden.'
Denkt de AIVD niet te makkelijk over het benaderen van studenten? Als je het eenmaal gedaan hebt, doe je het daarna misschien vaker dan nodig.
'Ik weet niet hoe het nu gaat, maar in de jaren tachtig kregen de medewerkers van de toenmalige BVD les in ethiek. Ze moesten zorgen dat ze hun grenzen niet steeds oprekten. Verder zijn er controlecommissies die de handelingen van de AIVD tegen het licht houden en heeft de AIVD een juridische dienst die tot drie cijfers achter de komma uitrekent wat wel en niet mag. Het recht op protesteren en vrije vergadering willen ze heel bewust beschermen.'
In hoeverre heb je vrijheid van vergadering als de AIVD wil weten waarover je vergadert?
'Dat is een interessante vraag. Je moet je in elk geval niet laten afschrikken om te protesteren en dat hoeft ook helemaal niet. Een paar jaar geleden maakte de AIVD zich zorgen over het dierenrechtenactivisme. Dan gaat het niet over pakweg picket lining, maar over bedreigingen en huisbezoeken. En dat is toch iets anders.'
