Reint Jan Renes is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein en blogt op deze plek maandelijks over zijn vakgebied. Deze column verscheen ook in de papieren uitgave van Trajectum over bildung.
Volgens mijn dochter van 12 is geschiedenis echt ‘megastom’ en ‘super saai’. Wanneer ik omstandig probeer uit te leggen dat geschiedenis je breder laat kijken naar de huidige wereld en je kritisch leert denken, besef ik ineens dat je misschien eerst wat geschiedenis op moet bouwen om het als vak te kunnen waarderen. Voor mijn puberdochter telt voornamelijk het heden en heel soms de toekomst (‘yes, volgende week vakantie!’). Alles wat niet nu is, doet er per definitie niet toe.
Het besef dat mensen naast het heden ook een verleden en een toekomst ervaren, fascineert veel gedragswetenschappers. Hoe gaan we om met het verleden en hoe anticiperen we op de toekomst? Uit talloze studies blijkt dat wat we gisteren deden de beste voorspeller is voor wat we morgen doen. Als je gisteren weinig aan je studie hebt gedaan, is de kans groot dat het morgen ook niet veel wordt. Door terug te blikken, kijken we eigenlijk naar voren. Alles wat ons te wachten staat, heeft al eerder plaatsgevonden.
Maar vaak kijken we naar onze toekomst zonder besef van ons heden en verleden. Dat blijkt uit een mooie studie waarin deelnemers moesten inschatten hoeveel zij, of een onbekende ander, zouden drinken van een heel smerig drankje, nu of later. Wat bleek? Bij het inschatten behandelden de deelnemers hun toekomstige zelf alsof het een vreemde was. Ze dachten dat ze in de toekomst meer van het smerige drankje zouden drinken dan nu. En die inschatting kwam overeen met hun verwachting over wat de onbekende anderen nu of later zouden drinken. Doordat we ervaringen uit het nu (‘Echt niet dat ik dat ga drinken’) en het verleden (‘Nee, natuurlijk heb ik dat nog nooit gedronken’) niet meenemen naar de toekomst, schatten we onze toekomst merkwaardig onrealistisch in (‘Ja joh, dan drink ik daar wel van’).
Misschien kan ik mijn dochter alsnog enthousiast maken voor geschiedenis door het heel hip future histories te noemen met de wervende tekst: ‘Leren over de toekomst door te kijken naar het verleden’. Maar op basis van ervaringen uit het verleden schat ik de kans laag in dat dit haar alsnog gaat overtuigen.
