In steeds meer steden gaan controleurs langs de deuren van studentenhuizen om te checken of studenten misschien frauderen met hun studiebeurs. Maar als ze niet binnen worden gelaten, kunnen ze momenteel weinig uitrichten.
Fraude met de studiebeurs is politici een doorn in het oog. Om een hogere studiebeurs te krijgen beweren sommige studenten dat ze op kamers zijn gegaan, terwijl ze eigenlijk bij hun ouders wonen. Het scheelt maandelijks 170 euro: de basisbeurs voor een uitwonende is 266 euro, voor een thuiswonende 96 euro. De pakkans was voorheen vrijwel nul. Wie toch gepakt werd hoefde alleen zijn onterecht ontvangen beurs terug te betalen, maar kreeg geen boete.
Op initiatief van voormalig minister Plasterk (OCW) werkt de regering aan een wet waarmee scherpere controle mogelijk wordt en strengere straffen kunnen worden uitgedeeld. Er lopen al een paar proefprojecten en daar komen er steeds meer bij, schrijft demissionair staatssecretaris Marja van Bijsterveldt aan de Tweede Kamer.
Na de zomer gaan controleurs in Utrecht en Den Haag aan de slag. Naar verwachting haken ook Zwolle, Groningen, Almere, Urk en Lelystad aan. Eerder liep er al een proefproject in Twente. Recent zijn ook in Amsterdam en Rotterdam controleurs op pad gegaan.
Alleen is voorlopig niemand verplicht de controleurs binnen te laten: er is namelijk nog geen nieuwe wet. Dat maakt de controles, die toch al arbeidsintensief zijn, niet eenvoudig. Het resultaat van huisbezoeken is ‘zeer afhankelijk is van de bereidheid tot medewerking van de betreffende studerenden, hun ouders of andere personen’, aldus Van Bijsterveldt.
Als de wet er eenmaal is, mogen studenten nog altijd weigeren de controleurs binnen te laten, al kunnen er dan waarschijnlijk wel maatregelen worden genomen. Uitvoeringsinstantie DUO zou bijvoorbeeld de bevoegdheid kunnen krijgen de uitwonendenbeurs van controleweigeraars in een thuiswonendenbeurs om te zetten.
De controleurs gaan niet blindelings alle studenten langs. Uitvoeringsinstantie DUO werkt samen met de sociale diensten aan zogeheten risicoprofielen. De kans op fraude is bijvoorbeeld groter als de ouders in de stad wonen waar de student zijn opleiding volgt of als een student bij een familielid zegt te wonen.
In het najaar van 2010 zullen meer dan tweeduizend huisbezoeken zijn afgelegd. Dan verwacht het ministerie van OCW ook meer zicht te hebben op de omvang van de fraude.
Wie onder het regime van de nieuwe wet op fraude wordt betrapt, moet de onterecht ontvangen beurs terugbetalen en krijgt daar bovenop een boete: een kwart van het gefraudeerde bedrag. Als iemand daarna nog een keer wordt gepakt, volgt een hogere boete: de helft van het onterecht ontvangen bedrag. Na de derde keer wordt de studiefinanciering stopgezet en volgt strafrechtelijke vervolging, ongeacht de hoogte van het gefraudeerde bedrag.
De politieke partijen die nu over een Paars-plus-kabinet gaan onderhandelen (VVD, PvdA, D66 en GroenLinks) willen de basisbeurs afschaffen. Mocht dat gebeuren, hoeven de controleurs niet meer op pad. Dat zou ook een besparing op de uitvoeringskosten betekenen.
