‘Werk heeft het gebouw verlaten’ is de titel van het nieuwe boek van corporate antropoloog Jitske Kramer. Het verschijnt deze week en gaat over thuiswerken in coronatijd. Eerder gaf Kramer een optreden bij de jaaropening 2018/2019 van de HU. We spraken haar over thuiswerken en online studeren aan hogescholen.
Ze geeft lezingen aan verschillende hogescholen en universiteiten over haar nieuwe boek, met als ondertitel ‘Anders samenwerken na de corona cultuurshock’. Net zo makkelijk spreekt ze bij gemeenten, banken, corporaties en werkgeversorganisatie VNO/NCW. Als antropoloog reisde ze de hele wereld over. En ze gebruikte haar ervaringen en antropologische blik voor het schrijven van boeken over leiderschap, tribes en deep democracy in organisaties.
Je verwacht dat online werken en thuiswerken blijvertjes zijn, ook na de coronaperiode. Is dat ook zo voor het onderwijs op hogescholen?
‘Ja. Maar niet in de mate waarop dat nu plaatsvindt. We werken nu veelal vanuit huis omdat corona kwam aanvliegen; niet omdat het functioneel is. Door de corona-uitbraak heeft onze routine een flinke knauw gekregen. We zijn gedwongen om alles online in te richten. Daardoor leren we dat er veel meer hybride kan dan we dachten, ook in het onderwijs.
Ik houd geen pleidooi voor alleen online onderwijs. Dat moeten we combineren met goed fysiek contact. Je moet elkaar blijven zien, elkaar ruiken; het moet af en toe schuren. Ik denk niet dat online het fysieke onderwijs gaat overnemen. Maar hoorcolleges waar weinig interactie is met studenten kunnen bijvoorbeeld vervangen worden door bioscoopwaardige documentaires. Bij andere colleges kan het wel zinvol zijn om in een collegezaal met z’n allen de stof te behandelen.
Slimme onderwijsinstellingen faciliteren docenten in het vergroten van hun digitale didactische vaardigheden. Zodat zij mee kunnen groeien met deze online trend. Want als dat niet gebeurt dan gaat het onderwijs er kwalitatief op achteruit. Docenten moeten in de vingers krijgen hoe je een goede online presentatie geeft. Dat is echt anders dan een hoorcollege van vorig jaar online afdraaien. Of je scherm delen en met een lamp op je hoofd en gedreven een verhaal vertellen aan onzichtbare studenten. Het is juist nu een uitdaging om online onderwijs naar een hoger plan te tillen.’
Thuiswerken en online studeren leidt tot minder binding, schrijf je. Driekwart van de studenten ervaart geen of minder binding, bleek uit onderzoek van de hogeschool. Je pleit ervoor om elkaar in verschillende samenstellingen te zien. Kun je dat uitleggen?
‘Een community is zo sterk als de onderlinge relaties. Er zijn diverse dwarsverbanden nodig zodat de groepsleden zich verbonden voelen. Wil je dat studenten van verschillende opleidingen het gevoel hebben onderdeel uit te maken van de hogeschool? Dan is onderlinge interactie noodzakelijk. Tussen mensen van dezelfde opleiding, maar ook tussen verschillende bloedgroepen.
‘Sommige hoorcolleges kunnen vervangen worden door bioscoopwaardige documentaires’
Laat bijvoorbeeld economiestudenten aan opdrachten werken met studenten van de designopleiding. Met het online onderwijs kom je elkaar niet meer spontaan tegen op de campus, spontaniteit moet dus een handje geholpen worden. Bedenk bijvoorbeeld opdrachten waarbij de studenten (en docenten en medewerkers) elkaar nodig hebben. Dan moeten ze elkaar bellen of gezamenlijk een boek lezen.’
Je adviseert ook om af te kijken bij kinderen (lees studenten) hoe zij contact maken.
‘Zeker. Mijn dochter heeft met iedereen contact via SnapChat. Iedereen die net als ik ouder dan 40 is, is niet opgegroeid met internet en heeft daarmee de digitale taal niet als moedertaal. Kinderen en jongeren wel. Studenten hebben hun communities al lang op orde. Zo hoorde ik van een andere hogeschool over een groep studenten die zelf een virtueel platform hadden gemaakt waar ze met elkaar in contact kwamen en elkaar hielpen met huiswerk.’
Veel docenten klaagden al lang voor corona dat ze een hoge werkdruk ervaren. Denk je dat het door het thuiswerken vanwege corona toe- of afneemt?
‘Dat wisselt. Als je thuiswerkt heb je minder reistijd. Dat kan soms enkele uren op een dag schelen. Maar anderzijds staan veel mensen nu in de overlevingsstand en moet iedereen onder hoge druk nieuwe vaardigheden aanleren. Een goede online les maken is veel werk. Door continue veranderingen vraagt dit voortdurend bijschakelen. En het lukt niet allemaal meteen. Het is uitproberen, experimenteren. Dat is vermoeiend.
Maar als we met het oog op de toekomst deze didactische vaardigheden onder de knie krijgen en het goed loopt, dan is het misschien werkdrukverlagend. Dan zijn er wellicht minder uren nodig omdat filmpjes klaarstaan. Maar dan mag ik wel hopen dat de vrijgekomen uren worden besteed aan verdiepende lessen met studenten.’
Lees ook: Voelen studenten zich slechter door de coronacrisis?
