Het is goed dat we ons uitspreken over interculturele dilemma’s, zoals bij de medewerkster die geen handen schudt met mannen. Maar dat is niet genoeg, betoogt Emma Paul. Het met elkaar bespreken van dat wat we uitspreken is een essentiële tweede stap.
Crossing Cultures is niet meer. Wel op de faculteiten maar niet meer HU-breed. Deze jaarlijkse dag voor het versterken van het interculturele en internationale vakmanschap is opgeheven.
En dat terwijl we in een periode zitten dat we een podium als Crossing Cultures ontzettend hard nodig hebben. Juist omdat nu de interculturele dilemma’s om ons heen zingen. Neem bijvoorbeeld onze nieuwe collega van de faculteit Communicatie en Journalistiek (FCJ) die geen handen schudt met mannen (zie de vorige Trajectum). Zij is al een aantal maanden volop aan het werk. Ondertussen zoemt er bij een aantal collega’s een breed spectrum aan meningen rond over de legitimiteit van haar weigering om handen te schudden. Men voedt elkaar met standpunten, opvattingen en overtuigingen over deze kwestie. Heel goed dat we ons allemaal zo uitspreken en dat we er niet voor schromen om ons geluid te laten horen. Maar uitspreken alleen is niet genoeg.
Na het uitspreken is er nog een aantal vervolgstappen te zetten. Het met elkaar bespreken van dat wat we uitspreken is hierin een essentiële tweede stap. Dat bespreken heeft wel begrippen nodig die worden gedeeld en herkend. Begrippen waarmee je een intern discours kunt vormgeven zullen gericht moeten worden uitgewerkt. Dat is onderdeel van ons interculturele vakmanschap. Intercultureel vakmanschap heeft vooral te maken met het durven participeren in dilemma’s, met het durven innemen van een positie die recht doet aan anderen en aan jezelf. Het formuleren van gemeenschappelijke begrippen zijn hierin dan onmisbaar.
Een aantal begrippen in vogelvlucht. Aan de ene kant kun je spreken van het cultuurrelativistische handelingsscenario. Dit kun je uitleggen als: ‘Iedereen heeft zijn eigen culturele gewoonten en dat moet je van elkaar respecteren ook al kan dat leiden tot onrechtvaardigheid.’ Aan het andere uiterste van het spectrum bevindt zich het universalistische handelingsscenario. Bij dit universalisme zijn de universele rechten van de mens uitgangspunt. Rechtvaardigheid volgens artikel 1 is richtinggevend. ‘Iedereen is gelijk en dient gelijkwaardig behandeld te worden.’ Wanneer beide uitersten niet voldoende recht doen aan alle partijen en niet voldoende een win-win situatie realiseren, dan is het mogelijk een ander perspectief te hanteren. Dit kan zijn het participatie perspectief (ofwel het cultureel pluralisme). Dit perspectief geeft ruimte aan verschillende meningen en stelt het behalen van concrete doelen centraal, uitgaande van helder geformuleerde kernwaarden en afspraken.
Terugkomend op het voorbeeld van de FCJ-collega die geen handen van mannen schudt.
Faculteitsdirecteur Désirée Majoor onderbouwt het aannemen van de collega met de mening dat er sprake moet zijn van een open houding. Daarbij is ruimte om eventueel te kiezen voor een andere manier van begroeten mits daarbij het contact niet wordt vermeden. Hier wordt expliciet door de organisatie sturing gegeven door basiswaarden en uitgangspunten uit te spreken. Mevrouw Majoor handelt volgens het participatie perspectief. De gevoelens en meningen van de FCJ-collega Michiel Smis zijn te positioneren in het universalistische handelingsscenario. Een prachtig dilemma voor een bespreekmoment.
Doordat we dilemma’s met elkaar bespreken kunnen we ook dingen gaan afspreken zodat we elkaar ook kunnen aanspreken. De HU-brede Crossing Cultures dag was het aangewezen platform voor het uitwerken van dit HU-brede discours. Er ligt een enorme uitdaging voor het college van bestuur om die expertise naar voren te halen die nodig is om het interculturele vakmanschap de komende jaren te realiseren.
Emma Paul is docent/trainer/projectleider aan de Hogeschool Utrecht
