De ontslagen Tilburgse hoogleraar Diederik Stapel heeft nietsontziend zijn promovendi en medewerkers misbruikt. Zeker dertig publicaties in de beste tijdschriften bevatten verzonnen data.
‘De omvang van de fraude is verbijsterend’, zei voorzitter Pim Levelt van de commissie die de fraude van de gewezen hoogleraar heeft onderzocht. ‘De commissie is van de ene verbazing in de andere gevallen. Nog schokkender is het persoonlijke leed dat hij andere personen heeft aangedaan.’
De fraude gaat terug tot ten minste 2004, toen hij nog hoogleraar in Groningen was. Maar liefst 130 andere artikelen worden statistisch onder de loep gelegd. Ook staan 24 hoofdstukken in boeken en papers ter discussie.
Slechts zeven van Stapels promovendi hebben een ‘schoon’ proefschrift. De overige veertien kregen een deel van hun data aangereikt door Stapel. ‘Een ramp voor de auteurs’, aldus Levelt, al staat nog niet in alle gevallen vast dat de data vals waren. Ze hoeven hun doctorsgraad niet in te leveren. Ze waren niet op de hoogte van de fraude en konden het ook niet weten. Eén promovenda zou 7 oktober promoveren; haar promotie is nu uitgesteld.
De hoogleraar kon door geraffineerd machtsmisbruik zijn fraude zo lang volhouden. Als er twijfels rezen, liet hij doorschemeren dat de desbetreffende student of promovendus misschien niet zo geschikt was voor een loopbaan in de wetenschap. Hij stelde zijn data zelfs niet aan zijn co-auteurs ter beschikking.
Het goede nieuws is dat Stapel alleen handelde, zei voorzitter Pim Levelt van de onderzoekscommissie. ‘Hij was niet de leider van een criminele wetenschappelijke organisatie.’ De wetenschap heeft bovendien ‘zelfreinigend’ gewerkt. Het waren jonge onderzoekers die uiteindelijk de beerput hebben geopend.
Maar de fraude had misschien sneller aan het licht kunnen komen, als de drempel voor een melding niet zo hoog was geweest. In Tilburg was de rector magnificus zelf de vertrouwenspersoon. Stapel was decaan van zijn faculteit. Het bewijs moest wel keihard zijn wilde iemand de stap zetten. Die regeling kan maar beter worden aangepast, aldus de commissie.
De universiteit zou aangifte moeten doen, vindt de commissie, van valsheid in geschrifte en oplichting. Het wangedrag is zonder precedent en heeft veel jonge wetenschappers geschaad.
Rector Philip Eijlander van de Universiteit van Tilburg gaat inderdaad aangifte doen, samen met de Rijksuniversiteit Groningen. Of Stapel werkelijk vervolgd gaat worden, moet het Openbaar Ministerie bepalen, vindt hij.
Eijlander nam het interrimrapport – veel moet nog nader worden uitgezocht – in dankbaarheid aan. Hij noemde het een ‘gruwelijke fraudezaak’. Hij prees de klokkenluiders en betreurde het persoonlijke leed van promovendi en co-auteurs, die niet meer met trots op hun proefschrift kunnen terugzien of een deel van hun publicaties van hun c.v. moeten schrappen.
Hij wil nagaan waarom het zolang duurde voordat de zaak aan het licht kwam. Er waren klaarblijkelijk wel eerder vermoedens, maar die waren niet ernstig genoeg.
