Vlak voor Koningsnacht – op woensdagmiddag 26 april – kreeg de HU hoog bezoek. De bekende militair Tom Middendorp sprak over het verband tussen klimaatverandering en conflicten.
De timing, vlak voor Koningsnacht, kon misschien beter. Toch zit de collegezaal voor Padualaan 101 bijna voor de helft vol, met zo’n zeventig studenten. Het is 15.00 uur. De HU organiseerde de middag samen met studievereniging Vesta (Integrale Veiligheidskunde). Speciaal voor studenten van de nieuwe minor Klimaatcrisis en Veiligheid, maar ook toegankelijk voor buitenstaanders.
De microfoon doet het niet, maar dat is voor Middendorp geen probleem. Hij is militair van de Koninklijke Landmacht, in de hoogste rang: generaal. Hij was commandant der Strijdkrachten en is nu ‘klimaatgeneraal’. Ook schreef hij het boek Klimaatgeneraal, dat in het Frans en Engels werd vertaald en binnenkort als documentaire verschijnt.
Disclaimer
‘Wat ik straks ga vertellen is een beetje een somber verhaal, maar jullie moeten niet somber worden’, zegt hij luid en streng. ‘Want de tweede helft van mijn verhaal gaat over oplossingen. En daarvoor zijn jullie hier. Bovendien heeft elke tijd zijn sombere thema’s.’ Op het grote scherm laat hij foto’s zien van de problemen in zijn tijd: stakingen en kernwapens. ‘En we vreesden toen voor massale vernietiging van de planeet. Maar dat is niet gebeurd.’
Conflicten door droogte
Middendorp is zich onbewust steeds bewuster geworden van de invloed van klimaatverandering. Hij gaf leiding in zo’n twintig missiegebieden wereldwijd. ‘In het zuiden van Afghanistan was veel droogte. De Taliban maakte daar gebruik van door de waterverdeling te reguleren, wat hen een machtspositie gaf. We hebben dagenlang gevochten om de Taliban te verdrijven, maar de frictie over waterverdeling bleef. Uiteindelijk zijn we daarbij gaan bemiddelen en toen verdwenen die spanningen.’ Een eye-opener voor Middendorp: ‘We zijn vaak bezig met symptoombestrijding. De Taliban verdrijven is goed, maar daarmee los je het probleem niet op. Het probleem hier was droogte.’
Hij noemt nog meer voorbeelden van conflicten die ontstonden door klimaatverandering. In Mali kan de bevolking op veel plekken niet meer leven door oprukkende woestijnen. Sommige burgers trekken weg, anderen gaan uit wanhoop de criminaliteit in.
In Irak had IS een dam bezet, waardoor ze de controle over de waterverdeling in heel Noord-Irak kregen. Een soort chantagemiddel: of je gaat meewerken, of je krijgt geen water. Nog een voorbeeld: het wegsmelten van ijs in het Arctisch gebied zorgt ervoor dat de bodem toegankelijk wordt voor andere landen. Omdat daar veel grondstoffen liggen, kan dit een bron zijn voor een nieuw conflict.
Somber verhaal
De vier grote problemen van de toekomst zijn klimaatverandering, een polariserende wereld, een tekort aan grondstoffen en als laatste: bevolkingsgroei. De problemen versterken elkaar, legt Middendorp uit. ‘Door toenemende grondstofschaarste – we verbruiken veel meer dan de aarde levert – wordt het steeds moeilijker om te produceren. Maar door bevolkingsgroei is er juist steeds meer nodig. En door klimaatverandering wordt het leefbare deel van de aarde steeds kleiner, dus krimpt ook de mogelijkheid tot voedselproductie. Polarisatie maakt het lastig om wereldwijde overeenkomsten te bereiken over bijvoorbeeld voedselproblemen.’
‘Klimaatverandering is eigenlijk een te lief woord. Ik noem het liever klimaatontwrichting. Het ontwricht de maatschappij en economie.’ Landen die nu al last hebben van droogte, worden alleen maar droger. Rivieren worden nog meer een bron van spanningen. ‘Zo is China nu bezig met het bouwen van een grote dam, zodat de watervoorziening goed is geregeld. Maar dat heeft gevolgen voor andere landen, die ook worden voorzien van drinkwater uit diezelfde rivier.’ Door extreme weersomstandigheden zullen er meer migratiestromen komen. ‘Het is de vraag hoe andere landen daarop reageren.’
Somber genoeg?
‘Is dit somber genoeg?’, vraagt hij aan de zaal. Er wordt gelachen. Volgens Middendorp benadrukt dit toekomstbeeld het belang om iets te doen tegen klimaatverandering en het weerbaarder maken van landen die daar het meeste vatbaar voor zijn. ‘Ik heb een heilig geloof in ons innovatieve vermogen. Maar dan moeten we wel nu handelen. Wachten is het domste dat we kunnen doen.’
Oplossing
Op het grote scherm verschijnt een illustratie met de ‘buttons to push’. Stap één is bewustwording. ‘Als er geen bewustwording is, dan lukken de andere stappen ook niet. Mensen veranderen pas als ze noodzaak voelen.’ Andere stappen in de goede richting zijn risicoanalyses, mitigatie, adaptatie, beleid en regelgeving en financiële verandering. Een paar voorbeelden: zorgen voor gewassen die bestand zijn tegen hogere temperaturen en droogte. Of beleggingsfondsen stimuleren om te investeren in groene ondernemingen.
Water uit woestijnlucht
Maar wat kan één individu doen? Middendorp vertelt enthousiast over het project Sunglacier. Kunstenaar Ap Verheggen maakte een apparaat dat water uit de lucht kan halen, ook in woestijnen. Met een waterpomp, koelelement en energiepompje. Inmiddels kan er 20 tot 30 liter per dag uit de lucht worden gehaald met één apparaat. ‘Dat is al één gezin in een woestijngebied dat hiervan kan leven. De uitvinding heeft enorme potentie als je hem opschaalt naar een heel dorp.’
‘Ik vertel dit voorbeeld om de kracht van een individu te laten zien. We moeten de Apjes in de wereld een kans geven. En natuurlijk betekent innovatie dat je 100 keer iets fout doet voordat het lukt. Daar biedt het bedrijfsleven vaak helaas nog te weinig kans voor, omdat alles gaat om winst.’
Een ander voorbeeld is een zelfvoorzienend energiesysteem in Zwolle, waarbij overschotten worden opgeslagen. Weer een ander voorbeeld gaat over het vergroenen van de rivierbedding van Sinai. Hierdoor krijg je een ander verdampingsprobleem, waardoor er minder warmte is. ‘Dit soort projecten maken mij heel hoopvol.’
Er zijn nog twintig minuten over. Tijd voor vragen uit de zaal. De gemiddelde student heeft niet zo’n luide stem als Middendorp, dus niet alles is te verstaan.
‘Wie vindt dat de politiek genoeg doet aan klimaat?’, vraagt Middendorp na een korte interactie met een student. Niemand steekt zijn vinger op.
Bewustwording
‘Wat kan ik doen als student?’, vraagt iemand. Middendorp stelt de vraag terug aan de zaal. ‘Wat denken jullie?’ Iemand reageert: ‘Minder lang douchen.’ ‘Langer met je kleding doen’, zegt een ander.
Middendorp: ‘Het begint allemaal bij bewustwording, zorg dat je eigen omgeving zich er ook in verdiept. En ga het doorvertalen in je vakgebied. Dat geldt voor elke richting. Kies er bijvoorbeeld voor om bij een duurzaam bedrijf te gaan werken.’
Het is 17.00 uur. Een docent van de minor Klimaatcrisis en Veiligheid komt naar voren. ‘Voor iedereen die de minor volgt: deze middag was een mooie basis. Doe er je voordeel mee. We gaan hiermee verder.’ De twee uren zijn voorbij gevlogen. En er is nog tijd om het boek van Middendorp te kopen. Voor de studenten die niet snel weg willen voor Koningsnacht dan.
