Of een huisarts zijn buurvrouw besteelt of een postbode, dat zou niet moeten uitmaken in de rechtstaat. Iedereen heeft recht op dezelfde juridische bijstand. Maar met de bezuiniging op sociale advocatuur en digitalisering komt die gelijke toegang tot het recht mogelijk op losse schroeven te staan.
Er is wereldwijd veel te doen om legal tech: het gebruik van technologie en software om juridische diensten te verlenen en de juridische sector te ondersteunen. Quirine Eijkman noch Majda Lamkaddem zijn hiervan tegenstander. ‘Maar je moet er niet naïef over zijn,’ zeggen ze stellig. Quirine Eijkman is lector Toegang tot het Recht in het Kenniscentrum Sociale Innovatie, ondervoorzitter College voor de Rechten van de Mens en lid van de Raad van Advies voor de Rechtsbijstand. Majda Lamkaddem leidt daarin het onderzoek naar Digital Divide, een nieuwe onderzoekspoot.
Digitalisering van het recht komt eraan
Minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker wil de toegang tot het recht meer digitaliseren en daarmee mogelijk goedkoper maken. Het heeft voordelen als straks alles online staat, want dan kun je zelfstandig op zoek naar informatie en je zaken sneller regelen. Maar het draagt ook een risico in zich voor een kwetsbare sociale groep die zich slecht redt op het web.
Eijkman: ‘Even plat gezegd: Het is nu al zo dat iemand met een hoger opleidingsniveau zijn weg beter vindt naar zorgtoeslag of een betaalregeling. Die sociale ongelijkheid mag niet groter worden. Wat betekent die digitalisering voor de beroepsspelers die we opleiden? Wij moeten ons die vraag stellen, want straks moeten zij burgers bijstaan, zowel offline als online.’
Lamkaddem brengt in kaart welke groepen moeite hebben met de digitalisering. ‘Het antwoord lijkt voor de hand liggend, je zou zeggen dat oudere groepen slechter scoren. Zij hebben inderdaad moeite met de computervaardigheden maar ze zijn door hun levenservaring goed zelfredzaam. Daardoor vinden ze eerder de juiste pagina, of kunnen de informatie beter plaatsen.’
Beter doorvragen en samenwerken
Eijkman: ‘Juristen zijn vaak nogal formeel. Ze richten zich op het recht en vergeten daarbij sociale aspecten. Stel, iemand komt naar het loket en zegt dat hij zijn huis uit moet omdat hij zijn huur niet heeft betaald. Je kunt dan het wetboek erbij pakken, maar vaak is het zinniger om door te vragen. Misschien is hij zijn baan verloren, heeft hij problemen met zijn kinderen of gezondheidsproblemen waardoor hij het niet redt. In andere woorden: multiproblematiek. Een ander geval kan zijn dat een vrouw zegt dat ze in de schulden zit omdat ze haar zorgtoeslag moet terugbetalen. Ze zal er niet bij zeggen dat ze een IQ heeft van 85 en dat ze niet in staat is om het systeem te begrijpen.’ Lamkaddem: ‘Je ziet dat verschillende instanties vaak niet samenwerken waardoor ze de problematiek van hun doelgroep niet goed in kaart brengen.’
Eijkman: ‘Als die mensen het straks in hun eentje online moeten doen, dreigt dat probleem groter te worden. Scheiden, een schuldenregeling, bijstand, ja, nee, zie die kiesboom maar eens in te vullen in je eentje.’
Lamkaddem: ‘We moeten niet doen alsof die instanties zich nu niet bewust zijn van het risico. Maar in praktijk is het lastig om ernaar te handelen en wij kunnen daar behulpzaam in zijn. En vaak wordt er gestreefd naar standaard oplossingen, eenzelfde traject voor alle klanten. Dus bijvoorbeeld een online portal waar iedereen informatie dient te halen, voordat je een hulpverlener kunt spreken. En juist in de manier waarop we het redden met die online portal, daar zijn we niet gelijk in. Hier moeten organisaties ook systematisch oog voor hebben, wellicht in het bieden van gedifferentieerde trajecten.’
De rol van hogescholen
Verschillende opleidingen van de HU werken samen op het gebied van toegankelijkheid van het recht en legal tech. Niet alleen een opleiding als HBO-Rechten, maar ook Social Work en Integrale Veiligheidskunde. Het betreft iedereen die mogelijk komt te werken in de eerstelijns (rechts)hulp, dus niet rechters en advocaten. Eijkman: ‘We bieden een honourstraject aan, Toegang tot het Recht, en het Instituut voor Recht heeft het Juridisch Innovatielab geopend waarin we de basis uitleggen. Daar hebben veel studenten belangstelling voor. We zouden ook veel vaker scripties kunnen schrijven waarin we producten ontwikkelen die een oplossing vormen voor het probleem.’
Naast de samenwerking binnen de HU is er ook nog de Legal Tech Alliantie. Daarin werken verschillende hogescholen samen. Alles met het doel: een betere toegang tot het recht. Wordt vervolgd.
Lees ook: Lector Nienke Bleienberg: ‘Raadpleeg wijkverpleging over Covid-19’
