We zitten in de hal van de FNV, aan tafel met campagneleider Mirte Cofino, LSVb-voorzitter Alex Tess Rutten en Bas van Weegberg, voorzitter van FNV Jong. Deze campagneleiders van Niet mijn schuld zijn voor de terugkeer van de basisbeurs. Hun eisen: Het leenstelsel moet weg en de ‘slachtoffers’ moeten gecompenseerd, maar niet uit het onderwijsbudget. Bij de Tweede Kamer-verkiezingen van volgend jaar moet de wetswijziging op de agenda staan bij alle politieke partijen.
We spraken jullie collega aan het begin van deze campagne. Toen hadden jullie nog anderhalf jaar voor de boeg. Inmiddels is dat nog maar een jaar. Hoe is het jullie afgelopen maanden vergaan?
Alex: ‘We hebben met honderden studenten gesproken en tot mijn verrassing zijn ze stuk voor stuk enthousiast over onze campagne. Toen het leenstelsel werd ingevoerd, in krap een jaar tijd, geloofden ze het verhaal van de politici: het zou de ongelijkheid verkleinen, de prestatiedruk verminderen en de kwaliteit van het onderwijs verbeteren. Ze zien inmiddels dat de afschaffing van de basisbeurs juist averechts heeft gewerkt. Ze realiseren zich ook dat zij pas klaar zullen zijn met afbetalen eer ze met pensioen zijn. Tegen die tijd moeten ze ook de studie van hun eigen kinderen ophoesten.’
Hebben jullie overwogen om je verhaal ook aan de ouders van studenten te vertellen?
Bas: ‘We richten ons eerst tot de studenten, maar hun ouders en grootouders komen later zeker aan bod. Ik protesteerde voor het eerst tegen het leenstelsel in de zesde klas van de middelbare school, in november 2014. De VVD, D66, PvdA en GroenLinks maakten ons toen wijs dat we maar een klein percentage rente zouden betalen en dat het geen gevolgen zou hebben voor onze hypotheek. Ook zou het onderwijs beter worden (Alex proest het uit: “Dat is zeker niet gebeurd!”) De ouders, van wie de kinderen toen begonnen aan hun studie, kregen niet eens tijd om te sparen voor hun kind. Maar ik denk dat ook mensen zonder kinderen begrip hebben voor de noodzaak van onze campagne.’
Alex: ‘De meeste studenten weten niet eens dat studenten van vijf jaar geleden nog een beurs kregen. Ze vinden de huidige situatie normaal. Wij vertellen ze dat het niet nodig is dat ze tot hun zeventigste aan het afbetalen zijn, dat er alternatieven zijn. We hebben in de grote vijf Nederlandse steden verschillende bijeenkomsten georganiseerd om studenten mee te krijgen met onze campagne. Inmiddels hebben we een netwerk van duizenden medestanders.’
Bas: ‘Ze zijn gemotiveerd omdat ze beseffen: “We kunnen hier iets aan doen.” Ook bij die tikkie actie van laatst beseften ze dat het niet alleen een grapje was. Ik weet hoe het werkt: in 2018 wilden we met FNV Jong het minimumloon van 23 naar 21 jaar krijgen. In de ogen van velen bizar onrealistisch, maar het is ons gelukt.’
De toon van jullie acties is vaak grof. Is dat bewust?
Mirte: ‘We laten onze studenten vrij om zelf een actie te bedenken en de toon te bepalen. Toen vorig jaar plotseling de rente omhoog moest, voelden ze zich in de steek gelaten en gebruikten ze het woord ‘genaaid’. Ze zijn jong en verontwaardigd, dus ik snap dat woord wel. Maar we zijn wel voortdurend aan testen, ook toen we iedereen een condoom gaven bijvoorbeeld. Als we mensen zien reageren met een glimlach, dan is het goed. De tekst op de website is trouwens neutraal. Toen we een keer bij het afstuderen kaartjes uitdeelden met “gefeliciteerd met je schuld”, werden ze boos. Ze hadden geen zin om geconfronteerd te worden met zoiets naars. Maar toch vond ik dat goed, want die kwaadheid zet ook aan tot actie.’
Alex: ‘De toon maakt ook deel uit van de fase waar we nu inzitten: we hebben aandacht nodig. Studenten krijgen zo ontzettend veel informatie voor hun kiezen dat we van alles bedenken om op te vallen.’
Nederland is toch een rijk land? Krijgen de studenten van nu het zo zwaar?
Alex: ‘Nederland is welvarend, nog wel. Maar onze generatie moet straks de lasten gaan dragen voor de vergrijzing. De pensioenen, de zorg, de energietransitie komen allemaal op ons bord. En dan zitten we tegelijkertijd met een schuld van vijftigduizend euro. Dat geeft teveel stress om te dragen. Ik ben 26 jaar en heb al zes vrienden met een gediagnosticeerde burn-out. Ze zijn zo moe dat ze niet eens meer kunnen lopen.’
Bas: ‘En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat deze generatie steeds minder vaste contracten krijgt en dat de woningen onbetaalbaar zijn geworden. Natuurlijk gaat ouder worden altijd gepaard met onzekerheid, maar deze financiële stress veroorzaakt burn-out, niet voor niets beroepsziekte nummer 1 op dit moment.
Jullie willen het leenstelsel terug én compensatie. Waar moet al dat geld vandaan komen?
Alex: ‘Het kabinet wil bezuinigen, maar dat is een keuze, geen noodzaak. Brussel zegt juist dat Nederland zijn geld niet zo moet oppotten. Dat “Wopke Wiebes-fonds” zit ook nog vol hè? Daar zit vijftig miljard in, bedoeld voor Nederlands innovatiekracht. Bij de invoering van het leenstelsel wilde Bussemaker (PvdA, minister van onderwijs destijds red.) dat Nederland bij de top-5 van het onderwijs in de wereld zou gaan horen. Investeer dat fonds in onderwijs!’
Zijn de studenten van tegenwoordig maatschappelijk betrokken?
Alex: ‘Als je even doorvraagt, merk je dat ze veel geven om klimaat en sociale kwesties. Daarom protesteerden ze ook niet tegen het leenstelsel. Ze dachten: “Als ik iets meer betaal, dan heeft iemand met minder inkomen het beter.” Maar de ongelijkheid is juist toegenomen. Met de afschaffing van de basisbeurs dreigt ook de middenklasse te verdwijnen.’
Bas: ‘Een koophuis is straks alleen voorbehouden aan rijke mensen. Onze tegenstanders relativeren ons door te zeggen dat zíj het ook zwaar hadden. Maar die hebben wel allemaal een eigen huis. De politici die de basisbeurs hebben afgeschaft, hebben rustig jaren over hun studie kunnen doen. Acht jaar was toen geen uitzondering.’
Hoeveel politieke partijen zijn inmiddels op jullie hand?
Alex: ‘D66 wil alleen aan heel kleine knopjes draaien. PvdA en GroenLinks willen van het leenstelsel af, maar noemen geen alternatieven. CDA en ChristenUnie willen terug naar de basisbeurs, maar een uitgeklede variant. VVD wil het zo houden.’
Bas: ‘Ons doel is dat de politici voelen: ‘Studerend Nederland wil het anders. En hun ouders, grootouders, tantes, ooms en familie ook.’
Waar komt jullie sociale engagement vandaan?
Bas: ‘Mijn vader is ook lid van de vakbond, maar voor de rest is hij gewoon buschauffeur. Mijn moeder is verzorgende.’
Alex: ‘Ik heb het niet van thuis. Mijn vader is arts en mijn moeder podotherapeut.’
Mirte: ‘In mei gaan we debatteren over het alternatief voor het leenstelsel. Studenten moeten dat zelf bedenken met elkaar. Er zijn meerdere varianten mogelijk, waaronder een groot bedrag teruggestort op hun rekening. Als ze het onderste uit de kan willen, moeten ze hard aan de slag om dat voor elkaar te krijgen.’
Wat gaan jullie komend half jaar doen?
Bas: Vanaf maart gaan we lawaai maken. Het eerste wat we gaan organiseren is “de seniorendag”, waarin alle leden van de vakbond de straat opgaan om omstanders te vertellen over de noodzaak van de terugkeer van de basisbeurs.’
Alex grinnikt: ‘We gaan nog veel meer lawaai maken dan dat. Dat zul je wel merken.’
