Algoritmen. Artificiële intelligentie. Big data. Ze zijn het werkveld van Xander Lub, sinds 1 januari 2021 aangesteld als Lector Organisaties in Digitale Transitie bij de HU. Het bijbehorende nieuwe lectoraat richt zich niet zozeer op de technische kant van de zaak, maar op de effecten voor mensen in de organisatie. ‘Innovatie slaagt alleen als mensen het gevoel hebben daarvan onderdeel uit te maken.’
We spreken met de nieuwe lector over de oprukkende digitalisering in de samenleving. Al snel gaat het over de negatieve gevolgen ervan. Over de rellen bij de start van de avondklok na oproepen op social media. De inzet van artificiële intelligentie bij e-commercegigant Amazon voor het slim werven van medewerkers; wat uiteindelijk leidde tot meer discriminatie en racisme.
En dan is er ook nog het gebruik van proctoring bij online tentamens waarbij camera’s en microfoon de omgeving van de student bespioneren om mogelijke fraude te detecteren. Of het massale gebruik van camera’s en gezichtsherkenning in China, waardoor bijvoorbeeld kritiek op de overheid door docenten in klaslokalen kan worden afgestraft.
Aan de andere kant biedt de niet aflatende digitalisering veel voordelen. ‘We kunnen onszelf niet meer voorstellen zonder smartphone en alle mogelijkheden die het apparaat biedt. We zijn bereid om een stuk van de privacy in te leveren als het ons allerlei convenience oplevert’, betoogt Xander Lub. ‘Het is de uitdaging om te digitaliseren op een manier waardoor het niet ten koste gaat van mensen.’
Grote impact op de samenleving
Wat vaststaat: digitalisering en met name artificiële intelligentie (AI) heeft een grote impact op de samenleving. In het onderwijs bijvoorbeeld. ‘Er bestaan al AI-oplossingen die in staat zijn om open tentamens na te kijken. Dat schijnt goed te werken. Ik ken veel docenten die daar blij om zijn.’
En in de gezondheidszorg. ‘AI is op dit moment zo ver ontwikkeld dat het MRI-scans beter kan lezen dan radiologen. Dat maakt radiologen niet overbodig, maar zij krijgen wel andere taken. Ze moeten bijvoorbeeld het werk van computers controleren. Daardoor krijgen ze meer tijd om gesprekken te voeren met patiënten of om een beter behandelplan te maken. Dus het kan best voordelen hebben.’
Xander Lub studeerde psychologie aan de Universiteit Leiden (1990-1995) en startte zijn carrière als docent/onderzoeker bij de Universiteit van Auckland in Nieuw-Zeeland. ‘De hoogleraar bij wie ik mijn afstudeerscriptie deed, verhuisde naar Nieuw Zeeland en nodigde mij uit om mee te gaan’, vertelt hij.
Op zoek naar een promotieplaats
Terug in Nederland belandde hij ‘per ongeluk’ bij de Hotelschool in Den Haag. Hij dacht dat het een tijdelijke baan zou zijn zodat hij op zoek kon naar een promotieplaats. Dat liep anders. Hij werd ‘een beetje verliefd’ op het onderwijs op de hotelschool. In 2007 stapte hij over naar de Hospitality Business School van hogeschool Saxion. In die periode promoveerde hij, eerst bij de Nyenrode Business Universiteit en daarna aan de Universiteit van Tilburg.
‘We zien dat mensen boven de vijftig een grote kans hebben om niet meer aan een baan te komen’
Bij Saxion werd hij in 2014 lector en niet veel later bij de Breda University of Applied Sciences (de voormalige hogeschool voor toerisme en verkeer). En sinds 1 januari 2020 is hij dus lector Organisaties in Digitale Transitie aan de HU. Na zo’n twintig jaar onderwijs en onderzoek in de hotelbranche was het tijd om zijn werkveld te verbreden, vond hij. ‘Ik werkte achtereenvolgens bij drie hogescholen voor de hotelsector. Daarnaast vervulde ik gastaanstellingen bij de Vrije Universiteit en Nyenrode waardoor ik in aanraking kwam met het bredere domein’, legt de lector uit.
Lub: ‘In Breda was ik de afgelopen jaren veel bezig met het thema digitale transformatie in de hotel- en toerismebranche. Ze richten zich doorgaans op het mkb en daar loopt innovatie wat achter bij andere sectoren. Toen de functie van lector bij de HU zich aandiende was dat een mooi moment om in te stappen en me bezig te houden met de digitale transitie in de gehele samenleving.’
Focus op 21st century skills
Met het lectoraat Organisaties in Digitale Transitie gaat hij zich onder meer bezighouden met nieuwe digitale vaardigheden.
Lub: ‘Het onderwijs gaat te veel in op de inhoud, terwijl er over vier jaar een andere samenleving is en andere zaken belangrijk zijn. De focus moet meer op 21st century skills liggen: creativity, critical thinking, communication en collaboration. Dat zijn de vaardigheden die in organisaties nodig zijn. Vooral bij groepen die uitvoerend werk doen. Of senioren die denken: het zal mijn tijd wel duren. We zien dat mensen boven de vijftig een grote kans hebben om niet meer aan een baan te komen. Dat kunnen we ons als samenleving niet veroorloven; dan is onze workforce te klein om de totale samenleving te dragen.’
Een tweede onderwerp dat hij oppakt, is organisatieverandering. Lector Lub: ‘Digitale transformatie grijpt in op de gehele organisatie: strategie, het businessmodel, de relatie met de klant, de manier van leidinggeven. Mensen moeten daarin meegenomen worden. Veel organisaties zijn topdown georganiseerd en dan krijg je weerstand bij transities. In plaats daarvan kun je ook mensen mee laten denken wat de voordelen zijn van de verandering, hoe het anders ingericht kan worden. Dan is het een gezamenlijk doel. Innovatie slaagt alleen als mensen het gevoel hebben daarvan een onderdeel uit te maken.’
Zakenleven draait op data-analyse
Bij het kenniscentrum Digital Business & Media, waarvan zijn lectoraat een onderdeel is, staat niet de techniek maar de mens centraal, zo staat op de site. Maar de mensen kunnen niet om de digitalisering heen. Artificiële intelligentie maakt machines veel slimmer, het zakenleven draait voortaan zwaar op data-analyse en algoritmen bepalen voor een groot deel wat wij te zien krijgen op het internet.
‘Met de digitale transitie wordt het businessmodel in alle sectoren omgegooid’
Hoe staat het met de mens tijdens de overweldigende digitale ontwikkelingen?
‘AI gaat veel veranderen in de samenleving. Het wordt nu veel geïmplementeerd op plekken in de organisaties waardoor sommige vaardigheden van mensen overbodig worden; banen verdwijnen en er komen deels andere functies voor in de plaats. De nieuwste ontwikkeling is dat AI zelf-lerend is en we weten niet wat voor impact het gaat hebben op organisaties en de maatschappij.’
Door die robotisering zou tot wel 50 procent van de banen verdwijnen. Hoe kijk jij daar tegenaan?
‘Ik vind het een spannende ontwikkeling. Het is afhankelijk van de vraag waar we AI voor inzetten. Als daardoor repetitieve taken, waar mensen weinig plezier aan beleven verdwijnen, dan is dat goed voor het welbevinden van de mens. Maar op het moment dat het de mens gaat vervangen, dan is het een ander verhaal.’
Heb je ideeën hoe de HU verder moet met digitaal onderwijs?
Hij zucht. ‘Dat is de vraag waar we allemaal mee zitten… Ik ben ervan overtuigd dat we niet alles digitaal moeten doen. Ik geloof in het menselijk contact; dat hoort bij onderwijs. Ik heb ook voor de Open Universiteit gewerkt en merkte dat zij omschakelden van alleen online onderwijs naar blended, waarbij we elkaar op bepaalde momenten ontmoeten en dingen kunnen doorspreken. Die hybride omgeving is het model van de toekomst.
De digitalisering van het onderwijs heeft ook een spannende kant. Gaan we robots voor de klas zetten? Als mensen gratis Massive Open Online Courses (MOOC’s) kunnen volgen van topinstellingen, waarom zouden we dan nog naar een hogeschool of universiteit gaan? Met de digitale transitie wordt het businessmodel in alle sectoren omgegooid en dat kan ook in het onderwijs gebeuren.’
Ook interessant: Op zoek naar de basisbeursmiljoenen, verstopt tussen belofte en praktijk
