Op het eerste gezicht leek het Utrechts studentendictee, met als actueel thema ‘Nepnieuws’, donderdag 11 mei goed te doen. Toch maakten de studenten in de aula van het academiegebouw gemiddeld 36 fouten, 4 meer dan vorig jaar.
Door Ries Agterberg (DUB) m.m.v. Gerard Rutten
Catharina van Viet, studente aan de Universiteit Utrecht, wist het dictee te winnen. Zij had 15 fouten. Bij de prominenten won de UU-taalkundige Sterre Leufkens met 17 fouten. HU-prominent Joost Welten, docent taalbeheersing bij het Instituut voor Recht, deed het behoorlijk goed: 22 fouten. De andere hogeschoolprominent, Docent van het Jaar Rik Boss, had er met 52 fouten meer moeite mee.
Het Utrechts studentendictee is georganiseerd door de UU, universiteitsplatform DUB en Trajectum. De auteur van het dictee is Peter J. van Dijk, schrijver en verbonden aan het taleninstituut Babel. ‘Ik vind dat een dictee een boodschap moet hebben’, vertelt hij voor aanvang. Of die boodschap voor de honderd aanwezige studenten en de vijf door DUB en Trajectum uitgenodigde prominenten duidelijk naar voren kwam, valt te betwijfelen.
Struikelblokwoorden
In de sfeervolle aula luisterden ze gespannen naar de in brokken opgediende struikelblokwoorden die de Utrechtse dichter Ingmar Heytze voordroeg en peinsden over de schrijfwijze.
Het dictee had als thema ‘Nepnieuws’. Het gefakete nieuws weet zijn weg steeds meer te vinden richting de reguliere journalistiek wat leidt tot een zwart-witdebat met ongewenste vormen van wij-zij-denken. Niet scheiden, maar mêleren is het devies van Van Dijk.
Van Dijk had zijn verhaal in acht omslachtige zinnen verpakt met daarin volop bijzondere woorden en zinsconstructies waar menig deelnemer zich in kon vastbijten. Wat betekenen woorden als ‘clickjacking’, ‘dolce far niente’, bêtises’, ‘cassant’ en ‘miese’ eigenlijk?
Wanhopig
‘Iemand kijkt me zo wanhopig aan in de hoop dat het woord op mijn voorhoofd verschijnt’, merkte Ingmar Heytze op. ‘Ze hebben mij gevraagd om de tekst voor te lezen of ik het zelf begrijp. Dat probeer ik dan ook maar te doen.’ Heytze had die middag op een begrafenis Philip Freriks ontmoet, traditioneel de voorlezer van het nationale dictee. ‘We zijn dus maar een stap van hem verwijderd.’
De studenten en prominenten stortten zich met veel overgave op de tekst. Na afloop ging een team nakijkers fluks aan de slag om alle teksten na te kijken. Ondertussen nam Sandra Duenk van Babel de tekst met de aanwezigen door. Na elke zin steeg een ongekend rumoer op. ‘Schrijf je dat zo! Oh dan heb ik het goed.’ Duenk vertelde dat clickjacking staat voor een kwaadaardige manier om via kliks vertrouwelijke informatie van een gebruiker te stelen, dolce far niente voor het zoete nietsdoen, bêtises voor stommigheden, cassant voor breekbaar en mies voor een laag-bij-de grondse streek.
Veel fouten zijn er gemaakt met woorden als ‘gehoaxte’, ‘ascese’ en ‘fluks’ (dat de meeste mensen toch liever met een x schrijven). Grappige fouten zijn de verbastering van dreigtweet in dreigiets, bêtises in badthesis en laakbaar in laadbaar.
Discussiepunten
Discussiepunten zijn er ook. De meeste onenigheid bestaat over de schrijfwijze van het woord Illias. Volgens de auteur met dubbel l, maar de studenten weten zeker dat je Ilias met één l schrijft. De jury beloofde de kwestie nog eenmaal onder de loep te nemen. Vrijdagochtend kwam het hoge woord eruit. De studenten hadden gelijk: in deze context is Ilias met één l.
Ook de vraag waarom formule 1-races in het dictee zonder hoofdletter is, zorgt voor onbegrip. En waarom is het deïslamisering zonder koppelteken en rechts-extremisme met? Bij de formule 1 gaat het om het concept en niet om de naam, en is het daarom zonder hoofdletter. Maar een duidelijk antwoord op de reden voor koppelstreepjes heeft Duenk ook niet.
Bij de uitkomst bleek dat de mannen (die wel in de minderheid waren) dit jaar beter scoorden dan de vrouwen. De studenten van de universiteit (veruit de meerderheid) deden het weer beter dan de hogeschoolstudenten.
Taalregels
‘Ik denk 12’, grapte Janne Loonen, HU-studente aan de lerarenopleiding Engels, na afloop van het dictee op de vraag hoeveel fouten ze denkt te hebben gemaakt. Het blijken er 28 te zijn. Dat is best goed terwijl ze het ‘best wel moeilijk’ vond. ‘Er waren woorden bij waarvan ik nog nooit gehoord had, zoals ascese’, zegt ze. Toch is ze een geoefend dicteeschrijver ze deed thuis voor de buis mee aan het nationale dictee. ‘Dat was een stuk makkelijker.’
De winnaar werd dus Catharina van Viet, bachelorstudente Kunstgeschiedenis en Rechten. Vorig jaar behaalde ze al de tweede plaats met 13 fouten, nu won ze met 15 fouten. En dat zouden er 14 zijn als de jury Ilias al direct had goedgerekend.
Haar geheim? Het boekje 5000 venijnige dicteewoorden ligt voor haar. ‘Maar ik heb voor deze bijeenkomst vooral de taalregels even doorgenome’”, zegt ze. Ze is blij met de prijs van 500 euro.
Domme fout
Ze werd op de hielen gezeten door Ben Kapitein, die maar liefst drie bachelorstudies volgt aan de universiteit. Hij had 17 fouten. ‘Ik heb een domme fout gemaakt’, zucht hij. ‘Ik ben het laatste woord van het dictee vergeten op te schrijven. Dat kost me twee fouten.’ Op derde plek kwam Yara Slegers, student Diergeneeskunde, met 19 fouten. ‘Ik schrijf veel verhalen, misschien dat dat mij geholpen heeft’, zegt ze na afloop.
Ook deden dit jaar vijf prominenten mee. Hieronder Anton Pijpers, lid van het College van Bestuur van de UU. ‘Ik vond het een heel bijzondere sfeer hier. Geweldig om mee te doen.’ Ook onderwijskundige Casper Hulshof deed mee. ‘Vorig jaar heb ik commentaar geleverd op het dictee, ik vond het wel een uitdaging om te kijken hoe ik het ervan af zou brengen.’
Hulshof deed het goed, maar niet zo goed als taalkundige Sterre Leufkens, die recent in een column op DUB nog schreef dat iedereen taalfouten maakt. Ze bleek haar reputatie als taaldeskundige waar te maken deze avond.
Strategisch schrijven
Leufkens en Hulshof vinden het taalniveau van studenten nog wel meevallen, maar docent schrijfvaardigheid Joost Welten van de Hogeschool Utrecht komt bij zijn studenten toch wel veel fouten tegen. Er valt volgens hem nog wel wat te verbeteren.
Docent van het jaar Rik Boss van de Hogeschool kon dat wel beamen. Als ICT-deskundige probeerde hij zelf het aantal fouten te minimaliseren door strategisch te schrijven. ‘Als ik zoëven schrijf in plaats van zo-even, krijg ik twee fouten. Dan kun je maar beter zoeven op papier zetten. Dat is maar één fout.’
Het Utrechts studentendictee is na vier jaar al een mooie traditie geworden. Directeur Marc Gebuis van Babel was na afloop meteen duidelijk. ‘Dit is hartstikke leuk, we gaan volgend jaar naar de vijfde editie.’
Het vierde Utrechtse Studentendictee (2017)
Nepnieuws
Tegenwoordig ontsiert nepnieuws nieuwsissues. De initieel voor gehoaxte websites gebezigde term belandde bij de reguliere journalistiek, die wordt ingeënt met frauduleuze gedachtespinsels, waarbij sprake is van clickjacking.
Nu het dolce far niente van het gedrukte woord fluks terrein verliest aan het jachtig bevingerde scherm, zijn de sociale media het domein par excellence van het gefakete nieuws en verspreidt content van reaguurders zich zienderogen.
Naar verluidt kunnen dergelijke bêtises worden ontmaskerd dan wel gecheckt in andere contreien van het world wide web of door cassant te oordelen en zelf een aantal empathische directieven te volgen.
Het gebruik van dit nefaste middel door politieke querulanten, al dan niet gespindoctord, volksmenners of anderszins dubieuze charlatans met wie men geen langetermijnrelatie wil, is niet alleen ethisch laakbaar, maar besmoezelt ook het vrije woord.
Bij deze gemetamorfoseerde waarheden of dreigtweets is soms sprake van rechts-extremisme, wij-minimalisme of deïslamisering en ontstaat een zwart-witdebat. Dit wij-zij-denken werpt barrières op die als testosteronbommen leiden tot vele crises of zelfs nepamerikanisme, te vergelijken met rodevlagsituaties bij formule 1-races of grand prixs.
Ontdekkingen zijn doorgaans voor tweeërlei tactiek bruikbaar. Het zo-even als endorfine recipiëren van een Iliasbewerking vindt weldra zijn equivalent in buitenissige laag-bij-de-grondse of miese streken.
Het moet anders, aldus de Duitse peinzer Peter Sloterdijk: een hogere discipline is slechts te effectueren binnen een horizon van universele coöperatieve vormen van ascese, wat vraagt om een macrostructuur van wereldwijde immuniseringen.
Janboerenfluitjesfilosofie noch transcendentalisme is onze Babeltaalmoraal: niet scheiden maar mêleren, niet separeren maar liëren; wie meeverandert wendt het andere van de ander aan teneinde convergentie te creëren, s.v.p.
Peter J. van Dijk, maart 2017
(met dank aan Edwin Braakhuis)
