Reint Jan Renes is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein en blogt op deze plek maandelijks over zijn vakgebied.
Sinds een paar weken is Wie Is De Mol weer op tv. Een populaire realityshow, waarin (semi-)bekende Nederlanders spannende opdrachten uitvoeren om zoveel mogelijk geld te verdienen voor de gezamenlijke pot en waar één deelnemer (de mol) er alles aan doet de opdrachten te saboteren. Aan de deelnemers (en ons kijkers) de opdracht om te ontdekken wie de mol is. De deelnemers die op het juiste spoor zitten, mogen door naar de volgende ronde. Soms komen er opdrachten langs die deelnemers de kans bieden jokers te winnen, waarmee ze hun kans vergroten door te gaan naar de volgende ronde. Bijna altijd gaat het winnen van jokers ten koste van geld in de pot.
Wat WIDM leuk en leerzaam maakt, is het inkijkje in het menselijk onvermogen in te gaan tegen je egoïstische aard en te doen wat goed is voor het collectief. Veel geld verdienen voor de pot is goed voor het collectief en doorgaan naar de volgende ronde is alleen fijn voor de individuele kandidaat.
Hoe moeilijk het is om je eigen egoïstische doel te negeren en je sociaal op te stellen voor de groep werd pijnlijk duidelijk in de vierde aflevering, waarin de deelnemers met geld uit de pot mochten bieden op drie kalfjes waar een joker aan vastzat. Dit werd een bloedbad. In de voorgaande afleveringen was 8080 euro bij elkaar gespeeld. Na de veiling was daar 1280 euro van over. Onthutst keken de deelnemers elkaar aan: ‘Hebben wij dit echt gedaan?’
Ter vergoelijking: wat tijdens de veiling gebeurde, is heel menselijk. Keer op keer laten gedragsstudies zien dat wij mensen het ontzettend moeilijk vinden om tegen onze zelfzuchtige behoeften in te gaan. Al in 1833 schreef de econoom Lloyd een essay over het drama van het publieke goed waarin hij pijnlijk duidelijk maakte dat, als wij geen regels stellen, mensen hun eigen winst maximaliseren door grenzeloos misbruik te maken van dat wat van ons allemaal is. Een destructieve neiging die ervoor zorgt dat zeeën worden leeggevist, staatsschulden oplopen en de aarde steeds meer opwarmt.
Als het om het echte leven gaat, zijn wij allemaal de mol.
