De aankondiging van pensioenfonds ABP om te stoppen met investeringen in fossiele energie kwam voor velen als een verrassing. Hoewel het pensioenfonds onder druk stond van actievoerend Nederland. HU-docent Felix van Vugt en lector Elwin Savelsbergh (beide verbonden met de groep Fossielvrij Hoger Onderwijs Utrecht) reageren over de gevolgen van het besluit, voor bijvoorbeeld Shell. Kan de actiegroep zich nu opheffen? Spoiler: nee. En wat kan de HU nog meer doen aan duurzaamheid?
Felix van Vugt, docent bij het Instituut Archimedes, toog dinsdag 26 oktober naar het kantoor van pensioenfonds ABP op de Amsterdamse Zuidas. Samen met andere actievoerders vierde hij het grote nieuws van die dag: het ABP trekt zijn aandelen terug uit de fossiele industrie. Met een feestmuts op zijn hoofd en een champagneglas in de hand, toonde hij zijn blijdschap voor de camera’s van het NOS Journaal.
De stap van het ABP was ‘behoorlijk verrassend’, zegt Van Vugt. Hij is initiator van de actiegroep Fossielvrij Hoger Onderwijs Utrecht en startte in mei een petitie. Samen met anderen eiste hij van de colleges van bestuur van de HU en andere instellingen uit het hoger onderwijs dat ze zich uitspreken tegen investeringen van het pensioenfonds. Hij zette de eisen kracht bij door te demonstreren en werd opgepakt bij een bezetting van de hal van het ABP-kantoor.
Rechtszaak
Bekend was dat het ABP met een verklaring zou komen. Dat maakte bestuursvoorzitter Corien Wortmann bekend tijdens de demonstratie op 25 juni. Maar ze zei dat het pensioenfonds nog tientallen jaren zou investeren in fossiele energie. In de tussentijd bereidden de actievoerders een rechtszaak voor die op 29 oktober ingeluid zou worden met het overhandigen van een brief met eisen. ‘Maar het ABP was ons voor’, vertelt van Vugt.
Ook lector Elwin Savelsbergh had dit besluit van het ABP niet zien aankomen. De lector Curriculumvraagstukken Funderend Onderwijs sloot zich aan bij Fossielvrij Hoger Onderwijs. Hij begeleidt bij het lectoraat een aantal projecten op het gebied van duurzame ontwikkeling, zoals klimaateducatie in het basis- en voortgezet onderwijs.
Pensioengeld
Savelsbergh: ‘Je hebt als lector en burger een bredere verantwoordelijkheid. Net zo goed als we het college van bestuur vragen zich uit te spreken, is het de verantwoordelijkheid van alle medewerkers van de HU om zich druk te maken over hoe hun pensioengeld belegd wordt.’
Wordt de actiegroep Fossielvrij Hoger Onderwijs Utrecht opgeheven na het besluit van het ABP?
Van Vugt: ‘We nemen nu even een welverdiende pauze. Maar de hogeschool en andere instellingen zijn nog niet fossielvrij. Om een voorbeeld te noemen: de HU bankiert bij de ABN Amro. Die bank is samen met ING een van de grootste financiers van de fossiele industrie. De ING bijvoorbeeld, met negen miljard euro, en ABN Amro met twee miljard. Dat vind ik het aankaarten waard. Wij gaan door, want we zijn nog lang niet fossielvrij.’
De aankondiging van ABP om uiterlijk in 2023 te stoppen met beleggen in fossiele industrie is een flinke aderlating voor onder meer olie- en gasproducent Shell. Hun topman Ben van Beurden noemt het besluit ‘symboolpolitiek’. Shell wil investeerders waarmee een gesprek mogelijk is over de strategie. Met andere woorden: ABP heeft nu geen invloed meer op Shell.
Van Vugt: ‘Ik begrijp de reactie Van Beurden wel. Ze zijn hun grootste vriend in Nederland verloren. Maar dat komt doordat zij geen actie ondernemen. Op dit moment gaat drie procent van de investeringen van Shell naar duurzame energie en 97 procent naar fossiel. Rapporten van onder meer de International Energy Agency en de Verenigde Naties zeggen: wil je onder de anderhalve graad opwarming blijven dan moet je nu stoppen met investeren in fossiele energie.’
‘Fossiele energie moet in hetzelfde rijtje komen als tabak en clusterbommen’
‘Dat is dus niet wat Shell doet. ABP heeft vastgesteld dat het zogenaamde engagement, waarbij het pensioenfond aan tafel blijft zitten om de bedrijven de goede richting uit te krijgen, niet werkt. De stappen die Shell zet zijn te klein. Shell wil nog even voordat de bom barst flink geld verdienen. Maar het fossiele tijdperk is ten einde. Dat is daar nog niet doorgedrongen.’
De kritiek is ook dat andere bedrijven de aandelen Shell overnemen en er niets veranderd. Sterker nog: dat zij worden overgenomen door aandeelhouders die alleen oog hebben voor geld verdienen in plaats van een maatschappelijk betrokken instelling als het ABP.
Van Vugt: ‘Het gaat hier niet alleen om de afname van CO2 of het effect op het klimaat. Het gaat erom dat fossiel niet langer een sociaal acceptabele investering is. Het gaat om het veranderen van normen en waarden. Het zou voor iemand op een feestje niet meer bon ton moeten zijn om te zeggen dat hij bij Shell werkt, dat Shell niet meer makkelijk personeel of investeerders kan vinden. Fossiele energie moet in hetzelfde rijtje komen als tabak en clusterbommen. Dat is de betekenis van het ABP dat uit Shell stapt.’
Hier sprak de actievoerder. Kan lector Savelsbergh zich hier in grote lijnen in vinden?
Savelsbergh: ‘Toen de acties begonnen was mijn eerste gedachte dat ik liever een ABP heb dat bij Shell aan tafel zit en het bedrijf de goede kant op stuurt. Maar uit het track record blijkt dat ABP nooit een activistisch aandeelhouder is geweest. Het pensioenfond heeft bijvoorbeeld nooit de klimaatresoluties gesteund van de groep Follow This (kritische aandeelouders bij oliemaatschappijen, red.). Dat geeft niet het vertrouwen dat het ABP dit nu wel zou doen.’
Elektrische voertuigen
Savelsbergh: ‘Als een toonaangevende aandeelhouder uit de fossiele beleggingen stapt, is de verwachting dat anderen zich ook achter de oren gaan krabben. Als investeerders gaan denken dat fossiele energie geen toekomstbestendige investering is dan zullen de koersen van Shell en anderen binnen de fossiele industrie zakken. Daarmee wordt fossiel onaantrekkelijk en duur. Als ABP dit geld in duurzame vormen van energie stopt, is dat een forse impuls. Andere vormen van energie worden dan betaalbaarder.’
Van Vugt: ‘In aanvulling hierop: ABP wil het geld verplaatsen naar de kant van de afnemers. Ze gaan investeren in elektrische voertuigen, energieopslag en dat soort zaken. Dan komt er minder vraag naar fossiele brandstof. Ook dat is een belangrijke factor.’
In een column in de Volkskrant opperde Peter de Waard een alternatief en radicaal plan. ABP koopt met een eigen vermogen van dik 500 miljard euro Shell (waard 155 miljard) en andere oliereuzen op. GroenLinks voorman Jesse Klaver wordt ceo en actievoerders van Extinction Rebellion commissarissen. Het ABP gaat verder een groene koers varen. Goed idee?
Savelsbergh (lachend): ‘Als pensionado bij het ABP lijkt me dat geen goed vooruitzicht. Als ze vervolgens die oliebedrijven sluiten hebben ze voor het milieu iets goed gedaan, maar dan krijgen wij geen pensioen uitgekeerd. Ik vind het wel fijn als ABP investeert in sectoren met een toekomstperspectief.’
Maar als de nieuwe Shell inzet op niet-fossiele energie dan kan het bedrijf toch floreren?
Savelsbergh: ‘De huidige marktwaarde van de grote oliebedrijven is voor een heel groot gedeelte gebaseerd op de olie die nog in de grond zit. Als je besluit die reserves te laten zitten dan verdampt de waarde van bijvoorbeeld Shell.’
De HU doet al wat aan duurzaamheid. Zonnepanelen op daken, ‘warmetruiendagen’, een Green Office, afval scheiden, participeren in de Dag van de Duurzaamheid, convenanten, energieneutrale gebouwen. Wat kan de HU nog meer doen?
Savelsbergh: ‘Ik denk dat er nog heel veel te doen is op het gebied van duurzaamheid in het onderwijs. Ik werk bijvoorbeeld met de ICT-opleidingen en Technische Bedrijfskunde. Zij zijn op zoek naar een manier om duurzame ingenieurs op te leiden. In die domeinen wordt nog wel eens nagedacht over de hoeveelheid afgedankte telefoons en over het energieverbruik, maar voor de rest zit dat niet in de haarvaten van de opleidingen. Daar valt nog het een en ander te winnen. Net als bij de economische en juridische opleidingen.’
‘Ik denk dat er nog heel veel te doen is op het gebied van duurzaamheid in het onderwijs’
‘Iedere opleiding winkelt wel wat bij de sustainable development goals (pakket met duurzame doelen van de Verenigde Naties; red.). De ene opleiding draagt bij aan rechtvaardigheid, de andere werkt aan schoon water. Maar als je echt iets wilt veranderen, heb je ook een visie nodig van het college van bestuur. Niet dat het college dit top-down moet invoeren, maar mensen in de opleidingen die hieraan werken moeten wel heel duidelijk de steun in de rug voelen van het college.’
‘In het verlengde daarvan zouden we in onze samenwerking met het werkveld veel verder moeten screenen wat voor projecten we willen doen en wie onze partners zijn. Van wie willen we subsidies aannemen, bij wie willen we stageopdrachten uitzetten? Moeten die partners alleen aan minimumeisen voldoen, of selecteren we echt partners die voorop lopen met een duurzame agenda? Ik denk dat we daar een veel scherpere visie op moeten ontwikkelen. Ook binnen de opleidingen. Wat voor soort afgestudeerden willen we opleiden? Welke plaats heeft duurzaamheid in de beroepsprofielen?’
Speerpunt
Van Vugt: ‘Bij de lerarenopleidingen zijn we bezig duurzame ontwikkeling meer tot speerpunt te maken. Wij denken dat lerarenopleidingen hier een belangrijke leiderschapspositie in moeten nemen. Want het klimaat is vooral een gedragsprobleem. Het probleem is bekend, de oplossingen zijn er. Het enig wat we moeten doen is ons gedrag veranderen. En dat is moeilijk. Daar hebben we het onderwijs bij nodig. Wij pleiten voor het centraler stellen van duurzaamheid in de curricula; van onze eigen opleidingen maar ook in het basis- en voortgezet onderwijs. Want er verandert de komende tien jaar erg veel en daar moeten we jongeren op voorbereiden.’
Ook interessant: ‘Rouw verwerk je niet, je verweeft het’
