De fall out van de kredietcrisis verspreidt zich in rap tempo over Nederland. Wat betekent dat voor je kansen op de arbeidsmarkt? En hoe kun je erop inspelen? ‘Ik zou me ongemakkelijk voelen als ik bijna klaar was met een opleiding bouwkunde.’
Je staat als student aan de poort van het Walhalla van de wereldeconomie en vlak voordat je aan de bel trekt om een glansrol als young professional te gaan spelen, stort het hele bouwwerk met donderend geraas in elkaar. Geen nare droom, maar harde werkelijkheid sinds dit najaar de kredietcrisis toesloeg en de Nederlandse economie in recessie is. Hoe erg wordt het en hoe kunnen studenten zich wapenen?
Voor de korte termijn staan alle seinen op rood. In het vierde kwartaal van 2008 liep de werkloosheid onder jongeren (15 tot en met 24-jarigen) na jarenlange daling met dertien procent op tot 69 duizend. Historisch is dat nog altijd een laag cijfer maar de trend is gezet. Dagelijks worden massaontslagen gemeld. Maar ook in sectoren waar nog geen ontslagen vallen komen starters minder makkelijk aan de bak.
Vooral in het bedrijfsleven is het aantal openstaande vacatures fors gedaald, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De grootste daling in het vierde kwartaal deed zich voor in de handel, de zakelijke dienstverlening en bij banken en verzekeringsmaatschappijen. Maar ook in de industrie en de bouw zijn minder banen te vergeven. In de zorg, bij de overheid en in het onderwijs daalde het aantal vacatures licht.
Onzekerheid
Jim Allen van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) ziet de onzekerheid die dat oproept voor zich: ‘Ik zou me ongemakkelijk voelen als ik bijna klaar was met een opleiding bouwkunde. Het zou geen gelukkig moment zijn om de arbeidsmarkt te betreden.’
Op die arbeidsmarkt is het een drukte van belang, nu er nog banen te vergeven zijn. Bas Teepe van werving- en selectiebureau YER ziet een toename van sollicitaties en updates van cv’s. Tegelijk ziet hij de vraag naar starters over de hele linie teruglopen.
Gewoonlijk zijn vooral de softere sectoren en sommige technische sectoren gevoelig voor economische dips. Maar deze crisis verschilt van de gewone golfbewegingen, waarschuwt Allen van het ROA. Ook de ‘harde’ sectoren zullen worden geraakt. ‘Dit is een rimpelbeweging die uitgaat van de financiële sector en die van daaruit de rest van de economie beïnvloedt. Sectoren die afhankelijk zijn van de beschikbaarheid van makkelijke leningen zullen er waarschijnlijk eerder last van krijgen.’
‘Vooral organisaties voor wie de afzet in de Verenigde Staten belangrijk is, zien hun verkoop teruglopen’, zegt Teepe van YER. ‘Ook grote consultancybureaus maken pas op de plaats.’ De it-sector lijkt na de internetbubble van tien jaar geleden aan een nieuwe duikvlucht begonnen. Het blad Computable signaleert dertig procent minder vacatures sinds de crisis begon. In de meeste takken van de techniek loopt de werving volgens Teepe nog wel door. Ook juristen kunnen nog terecht bij de grote en middelgrote advocatenkantoren, ‘maar daar leggen ze de lat nu wel hoger’.
Babyboomers
Een geluk bij een ongeluk is de aanzwellende golf van uittredende babyboomers. Omvangrijke jeugdwerkloosheid zoals begin jaren tachtig ziet Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) dan ook niet voor zich. Toen was de werkloosheid al omvangrijk vóór het uitbreken van de crisis. ‘We hebben op dit moment nog behoorlijk wat onbezette vacatures en we weten zeker dat we, als de crisis achter de rug is, zullen terugkeren naar diezelfde krappe arbeidsmarkt. Er van uitgaand dat de crisis niet te lang duurt, zou ik toch hopen dat een eventuele vertraging die jongeren oplopen bij het vinden van een baan zeer tijdelijk zal zijn en dat die hen niet wezenlijk zal belemmeren om de loopbaan te realiseren die ze voor ogen stond.’
Dat neemt niet weg dat sommige afgestudeerden hun eerder uitgezette koers zullen moeten verleggen. Een lastige opgave, denkt Willem Vermeend, voormalig PvdA-staatssecretaris van Financiën en oud-minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: ‘Het grote probleem is dat voorspellingen nooit uitkomen. Zeker nu de crisis toeslaat is het maar de vraag hoe de arbeidsmarkt in 2011/2012 eruit zal zien.’ Bij alle onzekerheid weet hij maar één ding zeker: ‘Wereldwijd en dus ook in Nederland zal de financiële sector sterk worden ingeperkt.’ De recent aangekondigde inkrimping van ING met 2700 banen ondersteunt die voorspelling.
Lastig of niet, iemand die een loopbaan in de auto-industrie voor ogen had, kan nu beter iets anders bedenken. Ook veel architecten in spe zullen voorlopig naar een andere baan moeten uitzien. Rinnooy Kan: ‘Dat verhaal kennen we: er is geen baanzekerheid in de moderne economie, maar wel – als het enigszins kan –werkzekerheid.’ Mobiliteitscentra en onderwijsinstellingen kunnen daarbij de helpende hand bieden. Ook Teepe adviseert starters hun blik te verruimen en alternatieven serieus te nemen.
Callcenter
Toch zijn er volgens Joost Ruempol, woordvoerder van Randstad Search en Selection, voldoende mogelijkheden voor wie per se in het bedrijfsleven aan de slag wil. Opvallend genoeg ziet hij nog kansen in de financiële sector: ‘Je ziet bijvoorbeeld dat instellingen hun klanten momenteel op een andere manier benaderen. Ze werken steeds meer met callcenters die klanten telefonisch adviseren.’ Volgens Ruempol is een functie als telefonisch adviseur een goede manier om bij een financiële instelling binnen te komen en daar vervolgens door te groeien. Wie als student al op een callcenter werkt, heeft een nog betere uitgangspositie, zeker als zijn opleiding erbij aansluit. Maar ook in de industrie, het transport en de telecomsector ziet Randstad ondanks de stagnerende banengroei kansen op werk.
Randstad tekent wel aan dat zich moeilijk laat voorspellen hoe de arbeidsmarkt er over een half jaar uit zal zien. ‘Dat maakt het natuurlijk lastig voor mensen die nu op een hogeschool of universiteit studeren.’ Wie zich wil wapenen tegen de crisis moet volgens hem in elk geval goed opgeleid en breed inzetbaar zijn, en goed nadenken over wat hij wil.
[kader 1]
Publieke sector profiteert
Voor de publieke sector en de overheid komt de crisis in één opzicht als geroepen. Er is plotseling meer belangstelling voor vacatures die tot voor kort moeilijk vervulbaar waren. Het aantal sollicitatiebrieven voor financieel-economische functies bij de overheid neemt toe. Het ministerie van Binnenlandse Zaken meldde vorige maand dat op dat soort vacatures bij het Rijk tot voor kort gemiddeld negen reacties binnenkwamen, tegen 120 nu.
SER-voorzitter Rinnooy Kan ziet ook kansen voor het onderwijs. ‘Er zijn nog steeds enorme lerarentekorten. Dit zou een mooie gelegenheid zijn om het onderwijs neer te zetten als een – onverminderd – aantrekkelijke maar bovendien stabiele en voorspelbare omgeving om je loopbaan te beginnen.’
Randstad Search en Selection plaatst meer en meer afgestudeerde hbo’ers in de publieke sector. Woordvoerder Joost Ruempol: ‘In het onderwijs en de zorg zijn nog veel vacatures, vooral door de vergrijzing.’ Bij de overheid ziet Randstad evenzeer kansen voor starters. Ruempol: ‘Dat geldt voor de volle breedte. Ook hier is de vervangingsvraag hoog. Bovendien is de overheid over het algemeen niet echt conjunctuurgevoelig. De overheid is een vrij zekere werkgever. Voor mensen die daarop uit zijn is dat dus een fijne omgeving om te werken.’
[kader 2]
‘In 2010 weer economische groei’
Voormalig staatssecretaris en minister Willem Vermeend publiceerde eind november een boek over de crisis. Daarin was hij niet al te somber. Drie maanden later denkt hij nog steeds dat de ellende binnen één à twee jaar voorbij is. Hij baseert zich op ‘de meerderheid van de grote economische denktanks in de wereld’: ‘De laatste voorspellingen zeggen dat Europa in 2009 een zware krimp krijgt, in 2010 een lichte stijging of nog een kleine krimp, maar dat in 2011 de economie weer licht gaat groeien.’
SER-voorzitter Rinnooy Kan durft niet te voorspellen hoe lang de recessie gaat duren. Wel weet hij wat, ongeacht het tijdsverloop, verstandig is: investeren in kenniseconomie en duurzaamheid. Nederlands troefkaart is de voorsprong die het op andere landen heeft. ‘Wat nu een nadeel is voor Nederland is een voordeel als we weer uit de crisis komen, namelijk onze sterke betrokkenheid bij de wereldhandel.’
[Kader 3]
Langer studeren of snel een baan scoren?
Bij economische neergang hebben studenten vanouds de neiging langer over hun studie te doen in de hoop dat ze later alsnog hun gedroomde baan kunnen bemachtigen. Economisch psycholoog professor Fred van Raaij van de Universiteit van Tilburg voorspelt dat effect ook nu: ‘Door de bachelor-masterstructuur zijn veel studenten sowieso sneller klaar en voelen ze zich vaak te jong voor hun eerste baan. Door de crisis zal de neiging om een extra masteropleiding te volgen alleen maar toenemen.’
Maar is dat wel verstandig?
Bas Teepe (YER): ‘Eén, twee jaar geleden zeiden studenten nog wel: ik ga eerst eens een rondreis maken na mijn studie. Kijk daar mee uit. Misschien is het beter dat je de eerste baan die voorbijkomt accepteert. Want over een half jaar kan die baan er misschien niet meer zijn. Lukt het niet om direct een baan te vinden, gebruik die tijd dan om een aanvullende stage of iets dergelijks te volgen.’
Alexander Rinnooy Kan (SER): ‘Als je snel gestudeerd hebt en je bent nog vrij jong, kun je met een tweede studie of masteropleiding extra competenties opdoen. Zo’n dubbele mastertitel oogt mooi op je cv. Voor sommigen is een promotieonderzoek een kansrijke tussenstap. Anderen hebben al een flink aantal jaren gestudeerd, of moeten aan de slag omdat ze geen geld hebben. Dan is er reden om het net wat wijder uit te gooien en te kijken of je een plek op de arbeidsmarkt kunt vinden buiten je directe voorkeur.
Jim Allen (ROA): ‘In de praktijk zie je dat men onder deze omstandigheden langer doorstudeert. Ik zou adviseren het niet alleen om de crisis te doen. Als je al overweegt om door te studeren is het zeker geen slechte keuze. Maar anders kun je beter je kansen grijpen op de arbeidsmarkt.’
Willem Vermeend (oud-staatssecretaris): ‘Niet doen. Er zijn nog volop vacatures, zeker voor hoogopgeleiden. Wel kun je er iets naast gaan studeren als je in een bepaalde sector niet aan de slag komt. Maar ga zeker niet afwachten: dan loopt het verkeerd af.’
Joost Ruempol (Randstad): ‘Zorg in elk geval dat je je tijd zo nuttig mogelijk besteedt. Mocht je ervoor kiezen de studie te rekken, investeer dan in een vak of deelgebied dat je nog beter inzetbaar maakt. Als je goed bent, zit een bedrijf natuurlijk altijd op je te wachten.’
[kader 4]
‘Eerst mijn opleiding afmaken’
‘Als bedrijfskundig informaticus ligt er voor mij een mooie toekomst te wachten’, staat geschreven in het cv van Mark Mol (21), tweedejaars student bedrijfkundige informatica. Maar die hoopvolle veronderstelling dateert van voor de wereldwijde crisis. Toch geldt dit nog steeds en dat zal zo blijven, denk hij. ‘Het kan zo zijn dat er door de crisis minder werkgelegenheid is, maar in de ict zijn altijd wel banen te krijgen. En als de recessie over een paar jaar afgelopen is, verwacht ik dat de vraag naar computerspecialisten fors aantrekt. Want bedrijven houden zich in toenemende mate met informatica bezig en er zijn dus veel ict’ers nodig.’
Jordy Buursma (23) biedt propedeuseboeken van de opleiding management, economie en recht op Marktplaats van de HU aan. Nee, het is niet zo dat hij vanwege de crisis met de opleiding is gestopt. De boeken zijn overbodig omdat hij inmiddels door is naar het tweede jaar. De economische malaise merkt Buursma aan den lijve omdat het moeilijk is om aan een stageplek te komen. ‘De crisis houdt me wel bezig maar ik moet nog ruim twee jaar studeren. Je weet niet hoe het er dan voor staat; misschien is ie dan voorbij. Laat ik eerst mijn opleiding maar afmaken.’
In juni hoopt Willem Stevens (26) af te studeren. De vierdejaars student bouwkunde is niet bevreesd voor de toekomst. Ook al komen de klappen van de crisis in de bouwwereld hard aan. ‘Er worden nu vooral tijdelijke contracten gesloten. Alleen de besten krijgen een vaste baan. Maar bij de bouwkundige uitzendbureaus is nog altijd veel werk.’
Bij zijn klasgenoten is de economische neergang een geregeld terugkerend gespreksonderwerp. ‘Ik hoor studenten in mijn omgeving vaak zeggen dat ze nog een paar jaar gaan doorstuderen om de entree op de arbeidsmarkt uit te stellen.’
Dat geldt niet voor hem. Na zijn afstuderen gaat hij gewoon op zoek naar een baan.
