Hadden de studentenbonden niet kunnen voorzien dat er iets ergers voor de langstudeerboete in de plaats zou komen, namelijk een leenstelsel zonder basisbeurs? 'Zonder ons hadden we én de boete gehad én geen basisbeurs', zeggen de voorzitters van LSVb en ISO.
Ze zijn beiden vierentwintig jaar. Kai Heijneman van de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) studeerde een jaar kunstmatige intelligentie en stapte toen over naar de opleiding journalistiek in Utrecht. Zijn collega Thijs van Reekum van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) is bijna klaar met zijn bacheloropleiding filosofie.
Maar nu ligt hun studie een jaartje stil. Ze hebben hun handen vol aan de stormachtige ontwikkelingen in het hoger onderwijs. Ze waren deze zomer nog maar nauwelijks uit de startblokken of de zaak tegen de langstudeerboete kwam voor de rechter. Even later trok het CDA zijn handen van de boete af en stond de maatregel werkelijk op losse schroeven. Tijd om bij te komen hebben ze nauwelijks.
Hoe bevalt het tot nu toe?
Heijneman: 'Het is een heel heftige en spannende periode. We hebben al een hoop gedaan.'
Van Reekum: 'Het is ontzettend leuk om alle studenten te vertegenwoordigen. Zeker tijdens de formatie, waarin we veel invloed kunnen uitoefenen. Je kunt aan het verdwijnen van de langstudeerboete wel zien dat de studentenbeweging iets kan bereiken.'
Maar die langstudeerboete wordt straks vervangen door een leenstelsel dat studenten duizenden euro's meer gaat kosten. Heeft jullie lobby studenten niet van de regen in de drup geholpen?
Van Reekum: 'Dat leenstelsel is al een oud idee; het kon niet anders of het voorstel zou er ooit komen. PvdA en VVD willen het allebei al jaren. Dat staat geheel los van de langstudeerboete. Ga maar na, onder de vorige coalitie zouden masterstudenten al hun basisbeurs verliezen en daarbovenop zouden masterstudenten een langstudeerboete krijgen als ze er te lang over deden. Het is flauw om te doen alsof de langstudeerboete nu wordt ingewisseld voor het leenstelsel, alsof het onze schuld is.'
Heijneman: 'Het afschaffen van de basisbeurs heeft niets te maken met de langstudeerboete. Dat is alleen maar framing. Straks gaan politici zeggen: we schrappen de basisbeurs, maar we hebben wel een einde gemaakt aan de langstudeerboete. Alsof die twee elkaar in balans houden. Maar zo is het niet; het is hun keuze. Door de economische crisis zien we steeds meer het probleem van een leencultuur; studenten zou je ook niet met schulden moeten opzadelen.'
Waar zouden scholieren de voorkeur aan geven: een langstudeerboete of het leenstelsel?
Heijneman: 'Dat is een vals dilemma. Rekenkundig kun je zeggen: de langstudeerboete is drieduizend euro en het leenstelsel kost uitwonende studenten al bij aanvang van de opleiding dertienduizend euro. Dus is het afschaffen van de basisbeurs nog nadeliger voor nieuwe studenten. Maar de langstudeerboete trof studenten die het vooraf niet hadden kunnen weten. Het maakte de overheid onbetrouwbaar en dat is echt kwalijk. Dat studenten gestraft werden voor keuzes uit het verleden opende veel mensen de ogen.'
Van Reekum: 'Laat ik vooropstellen dat beide twee maatregelen allebei slecht zijn voor studenten. De langstudeerboete is financieel inderdaad voordeliger voor nieuwe studenten, maar het was wel een gedrocht van een maatregel. Als hij niet met terugwerkende kracht was ingevoerd en er uitzonderingen waren gemaakt voor bestuurders, topsporters en anderen, had ik hem beter begrepen. Maar goed, de keus is sowieso vals. Want bedenk dat ook het CDA in het Catshuisakkoord al had ingestemd met het afschaffen van de basisbeurs. Dat leenstelsel was er toch gekomen en nu hebben we in elk geval de langstudeerboete kunnen tegenhouden.'
Toch geven velen jullie de schuld dat het leenstelsel er komt. Ze zeggen dat jullie voor politicus hebben gespeeld met het protest, zonder over de gevolgen na te denken.
Heijneman: 'Ik heb niet de illusie dat het iets geholpen zou hebben, als wij hadden gezegd: jullie hebben studenten al gepakt met de langstudeerboete, laat het hier maar bij. Als wij niet zo hard tegen de langstudeerboete hadden geschopt, dan hadden we het allebei gehad: de boete én geen basisbeurs.'
En wat gaan jullie doen nu het leenstelsel eraan dreigt te komen?
Van Reekum: 'Mocht er werkelijk een leenstelsel komen, dan moet het zo sociaal mogelijk worden. We praten met alle partijen over de randvoorwaarden. We willen er onze draai aan geven en de studieschuld beperken. De aanvullende beurs moet bijvoorbeeld een gift blijven en ook verder uitgebreid worden. Maar dat we meedenken, betekent niet dat we voor een leenstelsel zijn.'
Heijneman: 'Het afschaffen van de basisbeurs is een dolkstoot in de rug van Nederland kennisland. PvdA en VVD hebben een sluw spel gespeeld door studenten eerst blij te maken met het afschaffen van de langstudeerboete en dan met een leenstelsel te komen. Middelbare scholieren vragen zich af: kan ik een studie wel betalen? Ze worden in hun keuzevrijheid geraakt, want wie durft er nog te kiezen voor een studie als de pabo waarbij je niet zeker weet dat je een baan gaat krijgen? Het zal er ook niet voor zorgen dat studenten sneller gaan studeren, want ze moeten naast hun opleiding meer gaan werken. Misschien doen ze er daardoor juist wel langer over.'
