De pre-bachelor die vluchtelingen toegang gaf tot een studie aan de HU is na vijf jaar voorlopig stopgezet. Door onder meer een terugloop van het aantal vluchtelingen dat naar Nederland kwam, daalde het aantal kandidaten voor het traject. Verschillende groepen bekijken nu óf en hoe de pre-bachelor verder kan.
Niet alle vluchtelingen konden meedoen aan de schakelklas. Kandidaten moesten beschikken over een verblijfsvergunning en werden dan zogeheten statushouders. Daarnaast dienden ze aan te tonen dat zij in het land van herkomst een diploma in het hoger onderwijs of minimaal op havo-niveau hadden behaald. Daarnaast moesten ze met een test laten zien dat ze het Nederlands redelijk onder de knie hadden.
Op 1 februari 2016 vond in een collegezaal aan de Padualaan 97 de aftrap van de pre-bachelor plaats. Aanvankelijk zouden de kandidaten alleen doorstromen naar de opleiding HBO-ICT. Zij kregen een half jaar les in de Nederlandse taal, ict-vaardigheden en oriëntatie op de arbeidsmarkt. Ruim twintig studenten volgden de pre-bachelor dat eerste jaar, vooral uit Syrië (waar toen al vijf jaar een oorlog woedde) maar ook uit Iran, Eritrea en Somalië.
De HU werkte samen met het bedrijf Afas Software, de gemeente Utrecht en de Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF. De hogeschool trok jaarlijks 90.000 euro uit voor het schakeltraject en Afas doneerde tot 2019 elk jaar 30.000 euro voor computers en studiemiddelen, staat in de jaarverslagen van de Afas Foundation. De studenten betaalden de 3.750 euro aan cursusgeld van het inburgeringsbudget dat zij van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) kregen.
‘De vluchtelingen noemden de pre-bachelor de hemel op aarde’
Snel na de start werd de pre-bachelor van een half jaar uitgebreid tot een jaar en breder van opzet: degenen die de pre-bachelor afrondden konden terecht bij bijna elke studie aan de HU. De vluchtelingen die het traject volgden waren zeer enthousiast, vertelt Sil de Nijs, sinds 2019 coördinator van de pre-master. ‘Het bleek voor hen een warm bad en ze noemden het de hemel op aarde. Door de intensieve begeleiding en het goede onderwijs konden ze beter aansluiten op het Westerse onderwijssysteem.’
Na het ‘warme bad’ volgde de ‘domper’
In de afgelopen jaren waaierden ongeveer negentig studenten vanuit de pre-bachelor uit over verschillende opleidingen van de hogeschool. Ze stroomden door naar bijvoorbeeld Social Work, HBO-ICT, economische studies, Life Sciences en Verpleegkunde. Instituut Archimedes bood in samenwerking met de pre-bachelor een eigen ‘lerarenroute’ aan, voor degenen die als docent in het land van herkomst gewerkt hadden. Op dit moment studeren er circa 170 statushouders aan de HU.
Maar na het ‘warme bad’ van de pre-bachelor volgde met regelmaat de ‘domper’ tijdens de reguliere studie. ‘De aansluiting bij de andere studenten bleek moeizaam te zijn’, weet De Nijs. ‘In de schakelklas zaten ze samen in een kleine groep en hadden te maken met docenten die goed zicht hadden op hun problematiek en ontwikkeling. Die groep spreidde zich vervolgens uit over reguliere studenten en die zaten tijdens de opdrachten niet te wachten op de vluchteling-student in hun groepje. Ze vreesden voor een extra belasting omdat hun klasgenoot de taal niet voldoende machtig zou zijn.’
De aansluiting van de statushouders op de studenten van Nederlandse komaf was niet het enige obstakel. Om met de pre-bachelor financieel rond te komen moesten jaarlijks minimaal twaalf statushouders instromen. De piek in het aantal vluchtelingen in Nederland in 2015 leidde tot het initiatief van deze schakelklassen. De eerste jaren trok het raject nog voldoende kandidaten. Maar vanaf 2018 halveerde de instroom in Nederland. Dat was het directe effect van de ‘Turkijedeal’, waarbij Turkije geld van de Europese Unie kreeg in ruil voor opvang in de regio.
In 2019 zakte het aantal asielaanvragen nog verder en daardoor slonk ook de groep hoogopgeleide statushouders. Dat jaar stonden nog maar acht vluchteling-studenten in de startblokken, waarvan er ook nog eens drie uitvielen. ‘Sommigen hadden trauma’s of medische klachten door de oorlog die ze hadden meegemaakt’, vertelt De Nijs.
Aankloppen bij ‘concurrenten’
Ongeveer tien procent van de totale groep statushouders in Nederland is hoogopgeleid. Elders in het land ontstonden eveneens dergelijke schakelklassen, vooral bij hogescholen maar ook bij enkele universiteiten. Een deel van de statushouders klopte aan bij ‘concurrenten’ van de pre-bachelor. Vluchteling-studenten die een technische studie ambieerden, kwamen veelal terecht bij het traject van het instituut Boswell Bêta. Sommigen anderen volgden een schakelklas bij het VAVO Lyceum van het ROC Midden Nederland. En dan zijn er in en rond Utrecht nog meerdere commerciële taal- en inburgeringsinstituten.
Nog een andere beperking voor de pre-bachelor was dat de HU in 2018 een taaltoets ontwikkelde die ook toegankelijk was voor statushouders, vertelt De Nijs. ‘Die taaltoets heeft een behoorlijk aantal potentiële kandidaten van de pre-bachelor weggesnoept’, vermoedt hij. Aanleiding voor die taaltoets waren de problemen met de staatsexamens voor Nederlands als tweede taal, een verplicht onderdeel van de inburgering. De teksten van de examens circuleerden op sociale media waardoor de minister zich genoodzaakt zag ze stop te zetten.
‘Bij het Instituut Archimedes bestaat de wens om de pre-bachelor opnieuw op te starten’
De Nijs: ‘De HU biedt de taaltoets met goede intenties aan. Omdat DUO keer op keer faalde met de taaltoets is het een goed alternatief voor statushouders. Daarmee kunnen ze aantonen dat ze over voldoende niveau Nederlands beschikken zodat ze met een opleiding kunnen beginnen. De toets zal waarschijnlijk blijven bestaan. Maar het neveneffect was dus dat de instroom van de pre-bachelor onder druk kwam te staan.’
Wat op de achtergrond ook meespeelde is dat er een nieuwe wet inburgering aan stond te komen. Die is vanaf 1 januari 2022 van kracht. Het betekent dat DUO niet langer verantwoordelijk is voor de inburgering, maar de gemeenten. ‘In 2019 zaten we al met de gemeente om de tafel hoe we die taalcursussen voor die inburgering het beste kunnen aanpakken’, vertelt coördinator De Nijs.
Maar de eisen die de gemeente aan de inburgering stelde waren hoog. Er moest bijvoorbeeld een aparte examencommissie komen en landelijk erkende diploma’s die toegang geven tot alle hogescholen en universiteiten. Daarbij moest onderwijs aangeboden worden voor vakken die vluchteling-studenten niet of te weinig beheersten maar wel verplicht moeten hebben om in te stromen bij sommige opleidingen. ‘Dan ontstaat een grote staf en een grote overhead voor een klein groepje hoogopgeleide statushouders. Dat is niet meer rendabel voor de HU’, zegt de Nijs.
In gesprek over de toekomst
Elise Nauta, directeur van het Instituut Social Work waar de pre-bachelor organisatorisch is ondergebracht, begrijpt het belang van de pre-bachelor, vertelt De Nijs. Toch heeft ze moeten besluiten om in maart 2021 de stekker uit het initiatief te trekken, meldde onlangs het digitale HU-magazine De Omslag. In het daarop volgend studiejaar zijn geen nieuwe kandidaten aangenomen. ‘In het studiejaar 2021/2022 bieden wij helaas geen pre-bachelortraject aan’, staat op de site van de HU. De HU stopte met de financiële bijdrage.
Het nu is de vraag of en hoe de pre-bachelor doorgaat. Instituutsdirecteur Nauta heeft de opdracht gegeven te onderzoeken hoe de pre-bachelor verder kan gaan, zegt De Nijs. Het geld dat de HU eerder aan de pre-bachelor beschikbaar stelde zou hiervoor gebruikt kunnen worden, oppert de coördinator. Verschillende groepen zijn over de toekomst van de pre-bachelor in gesprek. Het gaat dan om de diversity officer, het lectoraat ‘Bevorderen van duurzame arbeidsparticipatie van vluchtelingen’, de instituten Social Work en Archimedes en medewerkers van de pre-bachelor.
‘Bij het Instituut Archimedes bestaat de wens om de pre-bachelor opnieuw op te starten’, zegt De Nijs. Een andere groep mensen bekijkt de mogelijkheid om de pre-bachelor uit te breiden door het schakeltraject naast de statushouders open te stellen voor meertalige studenten zoals Antillianen en anderen uit het Caraïbisch gebied. ‘Die studenten lopen ook tegen vergelijkbare problemen op.’
De Nijs komt met nog een ander voorstel: ‘De HU zou zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen continueren door een programma te ontwikkelen voor de ondersteuning van de circa 170 statushouders die nu aan de hogeschool studeren. Zo kunnen we ervoor zorgen dat wij drempels wegnemen en zij hun diploma halen waardoor de uitval kleiner wordt. Er is voldoende expertise aanwezig om dat te kunnen organiseren.’
Reactie over HU Taaltoets
Uit het bovenstaande kan de indruk gewekt worden dat de HU Taaltoets specifiek voor statushouders is. Dat is niet het geval. De HU Taaltoets bestaat sinds 2019 en is bedoeld (als alternatief voor het Staatsexamen NT2) voor studenten met een buitenlands diploma die bij de HU willen gaan studeren.
Zij moeten voldoen aan de wettelijke taaleis om in het hoger onderwijs te kunnen studeren.
De HU is gestart met deze taaltoets vanwege het stopzetten van de landelijke Staatsexamens NT2 in 2018 als gevolg van fraude. De problemen rond fraude bij de Staatsexamens zijn opgelost, maar de HU taaltoets blijft ook bestaan en wordt per jaar twee keer in de zomer afgenomen.
Team HU Taaltoets
Anneloes Spaan, José Beijer en Michael van der Vliet
