Studenten en medewerkers kunnen ineens bij elkaar naar binnenkijken. Of college-opnames gaan onbedoeld viraal. En mag de HU van studenten eisen dat ze zichzelf filmen met de camera’s van de computer en mobiel? Anke van Gorp, docente en onderzoekster op het gebied van privacy en ethiek bij Integrale Veiligheidskunde, maakt zich zorgen over die privacy.
De boekenrekken van je collega’s, hun huisdieren en kinderen: ineens duiken ze op in beeld. ‘Je kunt best veel zien in iemands huis’, beaamt Van Gorp. ‘Dat is soms leuk want je komt iets meer te weten van je collega’s. Maar het kan ook afleiden.’
Je kunt de achtergrond in Microsoft Teams blurren. Maar dat gaat fout als je zelf veel beweegt achter de laptop, is haar ervaring. Bovendien: ‘Het blijft zo dat studie en werk nu letterlijk de privésituatie binnenkomt. Voor veel mensen lopen werk en privé veel meer door elkaar.’
Van Gorp is docent privacy en ethiek bij het Instituut voor Veiligheid en onderzoeker op het gebied van persoonsgegevens in het publieke domein bij het lectoraat Kennisanalyse Sociale Veiligheid. Daarbij adviseert zij als privacyofficer de onderzoekers van het Kenniscentrum Sociale Innovatie en is zij lid van de Ethische Commissie Onderzoek van de HU.
Gênante situaties
Het is niet ondenkbeeldig dat zich tijdens een online les gênante situaties voor studenten voordoen. Huisgenoten of de ouders van de student komen binnenvallen bijvoorbeeld. Bij de docent loopt de partner in badjas door het beeld of hij probeert net de drankflessen uit beeld te krijgen.
‘Het is niet handig om de bondageriemen te laten zien die nog aan de muur hangen’
Schokkender zaken gebeuren ook. Een middelbare schoolklas was getuige van huiselijk geweld tegen een docente. In andere gevallen verschenen onbedoeld porno of racistische taferelen op het scherm. Van Gorp: ‘Probeer datgene wat je niet zelf van de daken wil schreeuwen uit beeld te houden. Iedereen mag hobby’s hebben maar het is niet handig om de bondageriemen te laten zien die nog aan de muur hangen. Wil je dat docenten en de hele groep dat zien?’
Zijn er wetten die privacy op deze manier regelt?
‘Zeker. Privacy is vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en Het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. Hierin is geregeld dat mensen recht hebben op privacy en bescherming van persoonsgegevens. En in Europa bestaat natuurlijk de Algemene Verordening Persoonsgegevens (AVG).’
Maar privacy bij online onderwijs gaat om meer dan het binnenkijken bij mensen, betoogt Van Gorp. ‘Het gaat er ook om dat filmpjes worden opgenomen die voor een groter publiek dan de collegezaal getoond kunnen worden. Stel dat je een domme fout maakt. Normaal gesproken zien 150 tot 200 studenten dat. Maar als het opgenomen is kan het via internet wereldwijd verspreid worden.’
Ze vervolgt: ‘Ik heb net een college opgenomen en merkte dat ik me daarbij best oncomfortabel voelde. Normaal sta ik voor een klas of doe ik mijn verhaal voor een grote zaal. Dan wil ik niet dat ze zulke colleges opnemen. Niet op mobieltjes door studenten maar ook niet op een professionele manier voor online colleges. Op die manier geven de colleges mij de vrijheid om in sommige gevallen wat vreemde voorbeelden te geven. Als iemand die er uitknipt en zonder context afspeelt dan krijg je een vreemd idee over mij.’
Heb je een voorbeeld daarvan?
‘Ik geef les in ethiek en bepaalde zaken zijn makkelijk duidelijk te maken aan de hand van wat extremere voorbeelden over bijvoorbeeld seks, zoals ik net deed met de bondageriemen. Die uitspraken wil ik niet voor eeuwig op internet bewaard hebben.’
‘De opdracht voor het maken van filmpjes voor de studie kan alleen met toestemming van de student’
Bij Fysiotherapie aan de HU denken ze eraan om studenten vaardigheden te laten oefenen met huisgenoten terwijl docenten live meekijken via Microsoft Teams. Voor online assessments bij Communicatie moeten studenten met de laptop de kamer rond laten gaan waarbij de docenten via de camera meekijken of de deur dicht is en of er geen andere mensen aanwezig zijn die het een en ander kunnen influisteren. Dit om fraude tegen te gaan.
Is dit toelaatbaar?
‘Zoals ik de wet interpreteer kun je studenten niet verplichten dit soort filmpjes te maken. Ook niet vanwege degene die de fysiotherapeutische handelingen ondergaat; die heeft wellicht niet eens een relatie met de HU. De opdracht voor het maken van dergelijke filmpjes voor de studie kan alleen met toestemming van de student. Maar in hoeverre is de student vrij in die beslissing als hij of zij anders de studie maanden moet staken? Dus er bestaat een afhankelijkheidsrelatie tussen de student en de opleiding en dat maakt het al dan niet toestemmen lastiger. Instemmen met iets geldt alleen als grondslag als die vrij gegeven is; als iemand zich gedwongen voelt dan is de toestemming niet vrij en daarmee niet geldig.’
‘Je kunt studenten ook niet dwingen om applicaties te gebruiken waar de HU geen overeenkomst mee heeft. Ook hier geldt dat de student daar vrij in is en dus ook kan weigeren. De hogeschool mag van studenten verwachten dat ze Microsoft Teams gebruiken want daar heeft de HU een overeenkomst mee en daardoor is bekend wat er met de gegevens gebeurt. Als studenten akkoord gaan met het gebruik van andere systemen dan mag het. Zo niet, dan moeten de docenten een alternatief bieden.’
‘Online proctoring is mogelijk maar dat is echt wel een inbreuk op de privacy’
Van Gorp: ‘Tentaminering van kennis gaat nu niet op de manier zoals het normaal gaat. Online proctoring is mogelijk, maar dat is echt een inbreuk op de privacy want je gebruikt twee camera’s. Eén om met de docent te communiceren terwijl de camera van de mobiele telefoon de werkplek toont. Studenten moeten vaak hun kamer laten zien om te tonen dat ze alleen zijn. Dat heeft zware consequenties voor de privacy. Ik maak me daar zorgen over. En hoe gaan de docenten al die beelden bijhouden. Ik heb begrepen van de Open Universiteit dat één surveillant op die manier maximaal acht studenten kan monitoren.’
Zachte controlemechanismes
‘Van de andere kant zijn onze studenten volwassen mensen die je een verklaring kan laten ondertekenen. Uit de sociale psychologie en gedragseconomie blijkt dat als je mensen zelf laat verklaren dat ze eerlijk handelen dat een soort reminder is van het type persoon dat ze willen zijn, namelijk een eerlijk persoon. Voor de mensen die echt schijt aan alles hebben, werkt het niet. Maar voor een hele grote groep is dat net het zetje dat ze nodig hebben om integer gedrag te vertonen. Zulke zachte controlemechanismes kunnen we ook inzetten.’
Is het sowieso niet beter om te stoppen met het toetsen van kennis? Studenten kunnen toch ook aantonen dat ze inzicht hebben in de materie? Met een mondeling, een online openboektentamen, presentatie of opdrachten. Dan is spieken of fraude ook niet mogelijk.
‘Ik geef veel les over AVG op bachelor- en masterniveau. Een deel van de toets is het toepassen van definities. Dat is niet alleen kennis maar ook het toepassen en inzicht hebben van de stof. Bij toetsen moeten studenten vaak niet alleen reproduceren maar ook kennis toepassen en hebben zij inzicht in de stof nodig. Waar eindigt kennis en begint inzicht?’
‘Als we de kennistoetsen omzetten naar mondelinge of schriftelijke opdrachten dan gaan de docenten eronder door’
‘Als je de kennistoetsen afschaft dan zeg je eigenlijk dat kennis niet meer belangrijk is. Daar heb ik moeite mee. Ik vraag mensen die dit beweren wel eens om op een ongebruikte computer – die heeft nog geen gegevens zoals cookies opgeslagen – in Google te typen: heeft de holocaust plaatsgevonden? Dan poppen allemaal artikelen en video’s op die zeggen dat de holocaust een verzinsel is. Iemand zonder kennis van de geschiedenis zou dat als waarheid aannemen. Iemand kan dan niet selecteren en kritisch kijken naar deze complottheorieën. Die kennis is dus wel degelijk belangrijk.’
‘Daarbij zijn mondelinge tentamens en openboektentamens veel tijdsintensiever. Als we de kennistoetsen omzetten naar mondelinge of schriftelijke opdrachten die het inzicht aan moeten tonen, dan gaan de docenten eronder door.’
Pragmatische keuzes
‘Maar we zijn gedwongen om pragmatische keuzes te maken. Als we de toetsen uitstellen en de hele zomervakantie tentamens afnemen met anderhalve meter tussen de tafels, dan kan waarschijnlijk maar een derde van de studenten in een lokaal. Dus we moeten nu pragmatische keuzes maken waarbij concessies nodig zijn: daarbij komt mogelijk de privacy in het geding en de integriteit van de diploma’s komt onder druk. Keuzes daarover zijn aan het college van bestuur, managementteams van opleidingen en de examencommissies.’
Meer informatie over het gebruik van online tools en privacy op de Digitale HU.
