Krijgt Nederland een minderheidskabinet? Daar leken de formerende partijen vrijdag op te hinten. Dan gaan incidenten vermoedelijk een grotere rol spelen, ook in de politiek van het hoger onderwijs.
Informateur Sybrand Buma klonk vrijdagmiddag nogal stellig. Een kabinet van D66 en CDA met VVD en GroenLinks-PvdA zou er niet komen, omdat de VVD een coalitie met GroenLinks-PvdA uitsluit.
Later nuanceerde hij die uitspraak. Hij gaat immers nog met de fractievoorzitters van de diverse partijen in gesprek en zal daarna pas zijn conclusies trekken. Maar vooralsnog is dit de stand van zaken: de VVD wil niet.
Op papier is er nog een optie: GroenLinks inruilen voor JA21 en misschien één andere partij. Maar dat ziet D66 weer niet zitten. Bovendien – en dit is belangrijk – staart partijleider Rob Jetten zich niet blind op een meerderheidskabinet: ‘We moeten denk ik openstaan voor allerlei opties.’
Demissionair
Intussen staat het vleugellamme kabinet-Schoof nog altijd aan het roer met bewindslieden van BBB en VVD, die soms vreemde capriolen uithalen. De onderhandelende partijleiders Rob Jetten (D66) en Henri Bontenbal (CDA) willen de demissionaire ploeg zo snel mogelijk aflossen.
Welke opties hebben ze nog? Als het niet gaat zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat. Ze kunnen genoegen nemen met een minderheidskabinet, dat voor alle plannen steun moet vinden bij de oppositie in de Tweede en Eerste Kamer – al dan niet met vaste gedoogpartners.
Voor het hoger onderwijs heeft dit voor- en nadelen. Bezuinigingen worden minder waarschijnlijk, terwijl incidenten en de waan van de dag meer impact zullen hebben.
Extra geld…
D66 klopt zichzelf op de borst als dé onderwijspartij. Als Jetten premier wordt, mag je verwachten dat de bezuinigingen van het kabinet-Schoof ongedaan worden gemaakt en dat er zelfs extra geld komt.
Stuit dat op weerstand in de Tweede Kamer? Bij de VVD misschien, maar verder zijn er waarschijnlijk maar weinig partijen die zich zullen verzetten tegen nieuwe investeringen. Extra uitgaven zullen dus geen politiek probleem zijn.
… maar de verdeling?
De vraag is vooral waar dat geld naartoe moet. Gezien de brede steun die een minderheidskabinet nodig heeft, zal het aan verschillende wensen tegemoet moeten komen: fundamenteel onderzoek versterken, maar ook inzetten op innovatie en toegepast onderzoek.
Een tweede vraag is naar welke vakgebieden dit geld dan gaat. Dit kan iets meer van de politieke waan van de dag gaan afhangen. Als een meerderheid ervan overtuigd raakt dat onderzoek naar de zorg, kwantumcomputers of AI heel belangrijk is voor onze toekomst en hierover moties indient, dan zal een minderheidskabinet sneller moeten meebuigen.
Defensie
Extra geld voor universiteiten en hogescholen kan ook binnenkomen via het ministerie van Defensie. Een minderheidskabinet kan twee dingen tegelijk zeggen: wij investeren in Defensie én wij investeren in onderzoek en innovatie. Knappe oppositiepartij die zich daartegen verzet.
In een recente NRC-column pleit bijvoorbeeld voormalig D66-minister Robbert Dijkgraaf voor een cultuuromslag in de wetenschap: van techniek tot ethiek, alle wetenschapsgebieden moeten zich met militaire innovatie bezighouden.
Dijkgraaf: ‘Een concrete vraag is welk percentage van de defensiebegroting naar onderzoek en innovatie zal gaan. Hierover is geen expliciete NAVO-norm afgesproken, maar het aandeel ligt in Europa nu rond een schamele 1 procent, tegenover 15 procent in de Verenigde Staten.’
Incidenten maken meer los…
Onlangs zette demissionair onderwijsminister Gouke Moes (BBB) druk op de Radboud Universiteit Nijmegen, waar een fel pro-Palestijnse docent stof deed opwaaien. Moes dreigde met ingrijpen.
Dat was een trendbreuk. Zijn voorgangers beschermden de onderwijsinstellingen juist tegen woedende oprispingen aan de interruptiemicrofoon. Daar gaan wij niet over, was steevast het antwoord als partijen om ingrijpen vroegen. Hooguit gingen ze weleens het ‘gesprek’ aan en dan hoorde je er zelden nog iets over.
Dat kon weleens anders zijn bij een minderheidskabinet. Loopt een demonstratie uit de hand? Blijkt het onderzoek van een hoogleraar of lector onbetrouwbaar door invloed van het bedrijfsleven? Is er sprake van diplomafraude bij een opleiding? Grote kans dat de Tweede Kamer om ingrijpen vraagt. Normaal gesproken steunt een meerderheid van regeringspartijen dan de afwerende houding van de minister, maar bij een minderheidskabinet heb je dat vangnet niet.
… maar bieden ook kansen
Omgekeerd kun je met een incident ook meer druk uitoefenen op de politiek. Moet een kleine maar waardevolle opleiding sluiten wegens geldgebrek? Reken maar dat het tot Kamervragen leidt.
De opleiding Fries kan als voorbeeld dienen. Daar is geld voor vrijgemaakt op aandringen van de politiek. Dat zou in principe met elke opleiding kunnen gebeuren die de deuren moet sluiten. Denk aan tekortopleidingen in de krimpregio’s.
Kabinetten vallen nooit op hoger onderwijs
De minister van Onderwijs kan bij incidenten de rug rechthouden en zeggen: zo doen we dit niet. Bij geldtekort voor specifieke opleidingen kan de regering bijvoorbeeld voorspiegelen: we werken aan stabielere financiering, wacht maar af.
Wordt de minister dan weggestuurd? Gewoonlijk niet. Het hoger onderwijs is een gevoelig onderwerp en staat vaak in de belangstelling, maar leidt tegelijkertijd nooit tot een kabinetscrisis. Bij een minderheidskabinet zal dat niet anders zijn. Stikstof en migratie zijn heikeler onderwerpen.
Deadline
Uiterlijk volgende week dinsdag maken D66 en CDA hun gezamenlijke plannen openbaar. Het zou ook eerder kunnen gebeuren, als ze met andere partijen in gesprek gaan. Vermoedelijk staat daarin, in algemene bewoordingen, hoe de twee partijen over onderwijs en innovatie denken en wat ze eraan willen uitgeven.
HOP, Bas Belleman
