De Tilburgse hoogleraar Diederik Stapel heeft veel schade aangericht met zijn fraude. Zijn wetenschappelijke loopbaan is voorbij, maar welke andere gevolgen zal deze affaire hebben?
Wanneer zou Stapel zijn begonnen met het vervalsen van onderzoeksgegevens? Misschien al bij de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1991 cum laude promoveerde in de sociale psychologie. Of kwam hij in de verleiding toen hij in 2000 hoogleraar werd in Groningen, waar hij in 2002 de NWO Pionier subsidie ontving? Of later pas?
De Universiteit van Tilburg, waar hij sinds 2006 werkte, wil zekerheid en heeft een commissie gevraagd de wetenschappelijke gangen van Stapel na te gaan. Groningen en Amsterdam hebben hun medewerking toegezegd. De rest van de onderzoekswereld – en waarschijnlijk ook de politiek – wacht met spanning af wat de gevolgen van deze affaire zullen zijn.
Andere wetenschappers
Want niet alleen Stapels eigen reputatie is aangetast, ook de wetenschappers die met hem samenwerkten of bij hem promoveerden zullen er hinder van ondervinden. Wie solliciteert op een postdoc-plaats en zijn proefschrift bij Stapel schreef, heeft toch iets uit te leggen. En erger nog: wat blijft er overeind van dat proefschrift als het deel uitmaakte van onderzoeksprojecten waarvan de data bij nader inzien nergens op sloegen?
Ook raken wetenschappers met wie hij samenwerkte in het gedrang, met als meest in het oog springende voorbeeld de Nijmeegse hoogleraar Roos Vonk. Bij Pauw en Witteman moest zij niet alleen uitleggen hoe het beruchte vleeseters-zijn-hufters-onderzoek tot stand kwam, maar ook waarom zij zich ermee bezig hield en hoe bevooroordeeld ze was.
Onderzoekssubsidies
Sociaal-psycholoog Stapel won prijzen en sleepte NWO-beurzen in de wacht. Mocht het onderzoek dat hij daarmee had kunnen doen deels op fraude berusten, dan heeft hij de carrièrekansen van andere wetenschappers verkleind. We zullen waarschijnlijk nooit te weten komen welke wetenschappelijke loopbanen geknakt zijn doordat Stapel met de onderzoekssubsidies aan de haal ging.
Terugbetalen?
Naar het zich laat aanzien heeft Stapel het onderzoeksbudget van in elk geval de Tilburgse universiteit niet ‘doelmatig’ uitgegeven. Mocht de commissie onder leiding van oud-KNAW-president Pim Levelt tot de conclusie komen dat de universiteit alerter had moet zijn, zal het ministerie van OCW dan een deel van de onderzoeksbekostiging terugeisen? Maar op die vraag wil een woordvoerder van het ministerie niet vooruitlopen.
En hoe zit het met onderzoeksfinancier NWO? Zal die de miljoenen onderzoekssubsidie terugeisen die Stapel in de loop der jaren heeft gekregen? En moet hij die zelf terugbetalen, of de universiteit waar hij dat onderzoek verrichtte? Ook NWO wacht Levelts rapport af.
Het zou kunnen dat NWO, één van de universiteiten of het ministerie van OCW straks aangifte doet. Dan moet het Openbaar Ministerie zich met de zaak gaan bemoeien.
Onderwijs
Stapel gaf les en zal afstudeerders hebben begeleid. In hoeverre hebben studenten en alumni last van deze affaire? De Inspectie van het Onderwijs is vooralsnog niet van plan om dit uit te zoeken, want die beschouwt de affaire-Stapel als een incident en heeft vertrouwen in het bestuur van de Universiteit van Tilburg. Maar wat gebeurt er als studenten klagen dat hun diploma door Stapel minder waard is? Moeten zij gecompenseerd worden of een extra cursus aangeboden krijgen, naar analogie van oud-Inholland-studenten?
Feestjes
Minder prangend, maar toch vervelend: je zult vandaag de dag maar sociaal-psycholoog zijn. Dan heb je op feestjes wel wat uit te leggen. De reputatie van het vakgebied is behoorlijk gedeukt. Hardop stellen mensen de vraag – lees de twitterberichten maar – waarom dit soort onderzoek überhaupt wordt uitgevoerd ‘van hun belastingcenten’. Cynische grappen over hufters en vleeseters buitelen over elkaar heen.
