Of de Jasmijnrevolutie in Tunesië, waarmee de opstand in de Arabische landen begon, een echte twitterrevolutie was, kan worden betwijfeld. De dieper liggende oorzaken van de onvrede zijn vooral naar buiten gebracht door de onafhankelijke massamedia zoals Al-Jazeera, betoogt docent Ruud Hoff.
Revoluties hebben dikwijls een grensoverschrijdende domino-effecten. De Franse revoluties van 1789 en 1848 vonden overal in Europa navolging. De invloed van de Russische revolutie van 1917 was zelfs tot in Nederland merkbaar.
Dit geldt ook voor de Arabische wereld. De Egyptische revolutie van Nasser in 1952 schiep hoge verwachtingen bij de bevolking in veel Arabische landen. De radio (de Stem van de Arabieren) speelde toen een belangrijke rol bij de ‘export van de revolutie’. De revolutionairen van destijds hebben hun beloftes echter niet waar kunnen maken en werden zelf een gevestigde macht. De Arabische jongeren van nu nemen geen genoegen meer met de armoede, de werkloosheid, de bureaucratie, de corruptie en de uitzichtloosheid.
Aan het begin van de 21-ste eeuw kunnen de autoritaire regimes van het Midden-Oosten de nieuwsstroom niet meer controleren. Vooral sinds de opkomst van de Arabische televisiezender Al-Jazeera (het Eiland), die vanuit Doha (Qatar) uitzendt, is de bevolking in de hele Arabische wereld beter geïnformeerd over wat er in de wereld gaande is. Naar het voorbeeld van CNN probeerde Al-Jazeera een onafhankelijke journalistiek te bedrijven met hoor- en wederhoor, kritische beschouwingen en veel verslaggeving ter plaatse. De oude staatsmedia die in Arabische autoritair geregeerde staten vooral functioneerden als his masters voice hadden al veel van hun geloofwaardigheid verloren.
De Arabische radio- en televisiezenders zoals Al-Jazeera hebben een groot bereik. Het klassiek Arabisch is de taal die van Marokko tot en met Irak en van Egypte tot Jemen verstaan wordt. In tegenstelling tot CNN, dat als een Amerikaanse zender beschouwd wordt, ziet men in Al-Jazeera de stem van de Arabieren zelf. Dit effect wordt verhoogd door programma’s omdat het zich richt op de man en vrouw in de straat. Politieke en religieuze discussieprogramma’s brengen de meest uitgesproken meningen.
De oppositie tegen Arabische regimes bleef vroeger meestal beperkt tot kleine groepen intellectuelen, die vaak in ballingschap in het buitenland leefden en zich uitten in moeilijk toegankelijke publicaties. De televisie kon echter de hele bevolking (ook de analfabeten) bereiken. Binnen korte tijd groeide Al-Jazeera uit tot een invloedrijke informatiebron in de hele Arabische wereld.
Arabische regimes hebben tevergeefs geprobeerd de activiteiten van de kritische tv zender aan banden te leggen, te verhinderen of in een kwaad daglicht te stellen (een instrument van Israël en Amerika, de al-Qaeda-zender). De emir van Qatar, die de zender gastvrijheid bood en financieel steunde, kreeg het dan ook met veel Arabische collega’s aan de stok.
De televisie ontleent zijn kracht ook aan het feit dat beelden veel indringender zijn dan woorden. Het is nu mogelijk alles (vaak rechtstreeks) te zien wat elders plaatsvindt en de gebeurtenissen dagelijks als een spannende soap te volgen.
Of de Jasmijnrevolutie in Tunesië, waarmee het allemaal begon, een echte twitterrevolutie was, kan echter worden betwijfeld. Sociale media als Twitter, Facebook en YouTube speelden zeker een grote rol bij het mobiliseren en organiseren van het verzet. Maar veel meer dan instrumenten waren het eigenlijk niet, net zoals bij vroegere revoluties pamfletten, megafoons en stencils een rol speelden.
De dieper liggende oorzaken van de onvrede zijn vooral naar buiten gebracht door de onafhankelijke massamedia. Wel is gebleken dat het recht op informatie, het recht om informatie te verkrijgen en te geven essentieel is bij pogingen om te democratiseren. In zoverre is dit een informatierevolutie.
Ruud Hoff is docent geschiedenis en buitenlandse politiek aan de School voor Journalistiek
