René den Ouden (56) werkte als projectleider aan de Hogeschool van Amsterdam en schreef vervolgens een zedenschets over ‘een grote organisatie’: De Projectleider. Dit verhaal is fictief, staat op pagina 4. Maar de beschrijvingen en details van gebouwen en personen kloppen soms exact. ‘De HvA heeft model gestaan, merkt de schrijver erover op. ‘Wie er werkt kan een spiegel voorgehouden krijgen,’ staat op de achterflap. De auteur heeft pittige opvattingen over de woke-cultuur, platte organisaties, het typische onderwijsjargon en het arbeidsethos. Of is dat zijn hoofdpersoon, Jackie?
Kraaloogjes, vlassige baardjes, vlezige hoofden. De hoofdpersoon vindt iedereen lelijk. Jackie komt nogal onaardig over. Was dat je bedoeling?
‘Valt mee toch? Het is vooral een stevige tante, met jaren ervaring in het vak. Er zijn meer lezers die haar onsympathiek vonden. Ik vind dat niet jammer, eerder interessant. Mijn vrouw zei ook al dat ze zo op uiterlijk gericht was. Het is satire. Is het je opgevallen dat iedereen een dierenachternaam heeft?
Diversiteit als ‘heilig streven’
Je schrijft: ‘Vandaag is diversiteit een heilig streven’. Dat is dodelijke ironie.
‘Bijna niemand is natuurlijk openlijk tegen diversiteit. Bovendien staat het als beginsel in de grondwet. Wat me tegenstaat is dat tegenwoordig alle grote organisaties zichzelf presenteren als ‘veilig’ en ‘inclusief’ om reclame voor zichzelf te maken. Terwijl ze het vaak juist niet zijn. Gisteren stond weer het zoveelste verhaal in de Volkskrant over de Hogeschool van Amsterdam waarin een docent jarenlang wegkwam met seksueel overschrijdend gedrag.’
Je schrijft uitgebreid over Abdelhak die vrouwen geen hand wil geven. Je bent kritisch over hoe de hogeschool in het boek daarmee omging?
‘Het is die vriendelijke onduidelijkheid die ik merkwaardig vind. Niemand neemt een standpunt in. Als je gelijkheid propageert, moet je tegen al je medewerkers kunnen zeggen: “Je geeft iedereen een hand of je zoekt een andere baan.”
Met het risico dat streng gelovigen afhaken?
‘Natuurlijk. Maar neem een duidelijk standpunt in vóór gelijkheid.’
Terwijl iedereen Nikki bewonderde om haar coming-out, noemde jouw hoofdpersoon de video van ‘Kikky’ een ‘slimme marketingtruc’. Is dat hoe je er zelf over denkt?
‘Het zou kunnen dat het een marketingtruc was, toch? Ik heb ook de woke-cultuur een spiegel willen voorhouden. Die is zo dwingend. Zodra je er kritisch over bent, word je gecanceld.’
#METOO
Je beschrijft docent Henry die plotseling de hoofdpersoon op schoot trekt. Hij vergrijpt zich aan meisjes en iedereen is daarvan op de hoogte en niemand doet er wat aan. Is dat realistisch, anno nu?
‘En toch heb ik over soortgelijke gevallen gehoord, van meerdere vrouwen. Staat ook regelmatig in de krant trouwens.’
“Je denkt dat je hier met een paar tieten alles voor elkaar kunt krijgen”, laat je iemand zeggen. Een beetje ‘over the top’?
‘Dat is het niet. In dit specifieke voorbeeld kan ik je zeggen dat ik erbij zat toen een lomperd bij de HvA iets dergelijks zei tegen een vrouwelijke collega. Mijn uitgever was geschokt om te lezen hoe het eraan toe ging op zo’n school. “Als je dit nou over een bank had geschreven, had ik het gesnapt”, zei ze.’
Ze dacht dat bankiers slechter zijn dan onderwijzers?
‘Ik denk dat veel mensen dat denken. Maar op een hogeschool lopen natuurlijk jonge studenten die een grote verleiding vormen voor de wolven in het bos. En dan kijkt men weg, gevoed door die angstcultuur, uit vrees voor reputatieschade. Lees die artikelen gisteren in de Volkskrant en Parool over jarenlange misstanden bij de modeopleiding van de HvA en je ziet dat de werkelijkheid vaak nog erger is dan de fictie.’
Angst regeert
Het boek beschrijft de hogeschool als een ‘werkplaats voor hoger opgeleiden’, het woord ‘racist’ als een betekenisloos etiket, Jan en alleman schuiven aan bij vergaderingen alsof het een barbecue is, en iedereen wil meepraten maar niks doen. Medewerkers redden hun hachje door onbegrijpelijke taal te bezigen met termen als agile, disruptief, blended, viable products, sprints en backlogs. Kortom, de hogeschool op zijn verschrikkelijkst.
Hoe waren de reacties van je ex-collega’s van de HvA?
‘Enkelen zagen er de humor van in. Maar ook iemand die ik als een vriend zag en die aanvankelijk enthousiast was , deed plotseling alle luiken dicht. Toen hij hoorde dat het boek scherpe satire bevatte over diversiteit schreef hij mij dat hij ‘afstand nam’ van het boek. Zonder een letter gelezen te hebben werd het boek door hem gecanceld. Daar heb ik een paar nachten onrustig van geslapen. Ik was er kwaad over en het zegt iets over de angstcultuur. ’
In je boek laat je iemand uitleggen dat die angstcultuur komt door de platheid van de organisatie.
‘Ja, dat zie je bij hogescholen. Er is weinig hiërarchie. Daardoor is het niet duidelijk wie de baas is, omdat niemand echt verantwoordelijkheid neemt en iedereen probeert zijn positie te versterken. Iedereen is bevreesd zijn positie te verliezen. Het resultaat is veel verhullen.’
‘De grootste SharePointtent van Europa’
Raad je hogescholen aan minder plat te worden?
‘Ja. Maak de organisatie meer hiërarchisch, met een college van bestuur dat ruggengraat toont. Een organisatie waarin elk onderdeel, elke faculteit, zich committeert aan het hoogste doel van die organisatie. Nu heerst er een cultuur van verantwoordelijkheid wel claimen, maar niet nemen. Voor grote impopulaire projecten huren ze een duurbetaalde externe projectleider in die als pispaal kan fungeren.’
Iemand die SharePoint moest opschonen, zoals jij. Kostte dat platform inderdaad 100.000 euro per maand?
‘Zeker, in die orde van grootte. En alleen al voor het beheer. Iedereen had er bergen content op gegooid en het was veel te groot geworden. Ik moest het kleiner en overzichtelijker zien te maken.
Men had kritiek op de kosten voor de externe werknemers van mijn project. Toen hebben we gezegd: “Als jullie het zelf willen doen: prima. Dan krijgen jullie nu een week de tijd om door te geven wie van de internen het van mij en andere externen het willen overnemen.” Dat was kerst 2015. Die namen moeten we nog altijd krijgen.’
Verlammend jargon
Je steekt de draak met het typische hogeschooljargon. Werknemers praten oeverloos veel zonder iets te zeggen. Die taal is ontzettend saai, natuurlijk. Heb je geworsteld met de dosering?
‘Een beetje. Ik wilde het laten zien want het jargon drukt uit dat je niks te zeggen hebt en niets durft te zeggen. Van oud-collega’s hoorde ik dat ze het brullend van de lach aan elkaar hebben voorgelezen.’
Iedereen is onaardig, zit zijn tijd te verdoen en smijt geld over de balk. Je zei aan HvanA (het blad van de HvA) dat het geen afrekening was, maar waarom schreef je het ?
‘Ik heb geen grappig boek willen schrijven, maar satire kan wel zo treurig zijn dat het grappig wordt. Ik heb hogescholen en grote organisaties een spiegel willen voorhouden. Een vriend van me miste de warmte in het verhaal. Dat begreep ik wel, er zit weinig mededogen in. Maar een schrijver moet schaamteloos durven zijn.’
Nog één ding: Er staat: ‘Hogeschoolblaadjes zoals HvanA en Trajectum zijn brave blaadjes die keurig binnen de lijntjes kleuren’?
‘Een beetje wel. Zodra jij iets opschrijft wat het cvb niet zint, word je teruggefloten toch?’
De Projectleider is het derde boek van René den Ouden, uitgegeven door Uitgeverij de Kring.
Ook interessant: Drugsgebruik onder studenten: ‘Ik schrok van hoe normaal coke was‘
