Is de langstudeerboete 'letterlijk op een achternamiddag in Den Haag bedacht tijdens de formatie', zoals Sijbolt Noorda van universiteitenvereniging VSNU vandaag tegen Nu.nl zegt? Dat klopt niet helemaal.
De langstudeerboete is een 'schoolvoorbeeld van een ondoordachte maatregel', aldus Noorda. De boete zou zijn bedacht 'toen het alternatief van een hoger collegegeld ineens op bezwaren bleek te stuiten van een partij'.
Noorda staat niet alleen. Ook Sander de Rouwe, nummer drie op de lijst van het CDA en tot voor kort fervent voorstander van de langstudeermaatregel, beweerde in de Tweede Kamer dat de maatregel nooit in het CDA-verkiezingsprogramma heeft gestaan. Die boete was een compromis met de andere partijen, stelt hij.
Maar zo zit het niet helemaal. In het CDA-verkiezingsprogramma van 2010 stond: 'Van de studenten mag een stevige inzet gevraagd worden en studeren mag minder vrijblijvend worden. Om de toegankelijkheid te borgen blijft de studiefinanciering bestaan, wel zal van studenten die langer over hun studie doen dan de nominale studieduur plus één jaar een hoger collegegeld gevraagd worden.'
Dat lijkt toch sterk op de langstudeerboete die het kabinet later zou invoeren. Het plan kreeg enige aandacht in de campagne. De huidige minister van Onderwijs Marja van Bijsterveldt poseerde naast twee autootjes met daarop de slogan 'Handen af van de basisbeurs'. Zij verdedigde het CDA-idee met verve.
Het idee ging zelfs verder dan de langstudeerboete. Studenten moesten na één jaar uitloop het instellingscollegegeld gaan betalen, vond Van Bijsterveldt. En dat is geen drieduizend euro extra, maar misschien nog veel meer. Universiteiten en hogescholen zouden zelf het tarief mogen vaststellen. Duurder dan pakweg 5.500 euro zou het niet worden, schatte ze, maar garanties gaf ze niet.
De VVD wilde liever de basisbeurs afschaffen, want dat zou ongeveer een miljard euro opleveren om in het onderwijs te investeren. Dat geeft studenten weliswaar bijna dertienduizend euro extra studieschuld, maar dat geld mochten ze tegen gunstige voorwaarden lenen. Voor uitmuntende opleidingen mocht het collegegeld bovendien omhoog, als het aan de VVD lag. Dan konden de instellingen onderling harder concurreren.
De PVV zag niets in het afschaffen van de basisbeurs en ook niets in het verhogen van het collegegeld. 'Dat je ook kunt studeren als je vader geen GroenLinkser of D66’er is, vinden wij een groot goed', aldus het toenmalige verkiezingsprogramma. 'De kinderen van Henk en Ingrid moeten gewoon kunnen doorleren, ook als er van huis uit geen geld voor is.'
De langstudeerboete was dus bepaald geen ondoordachte maatregel. De partijen kenden elkaars standpunten. Toch is de langstudeerboete inderdaad een compromis, zoals Noorda zegt. Het CDA wilde aanvankelijk geen maximale hoogte vaststellen voor het collegegeld van langstudeerders; er kwam een boete van drieduizend euro per studiejaar.
